Met Farewell Paradise levert filmmaker en kunstenaar Sonja Wyss een sterk pleidooi voor openheid ★★★★☆

Als kind neem je veel voor lief. Pas na vele jaren vroeg filmmaker en kunstenaar Sonja Wyss zich af hoe het nu precies zat met het huwelijk van haar ouders, Ueli en Dorine, die abrupt uit elkaar waren gegaan toen Wyss nog een peuter was. De scheiding, die niet de laatste zou zijn, viel samen met het vertrek van het gezin uit de Bahama’s, waar haar vader een baan had.

Een pijnlijke toestand op vele vlakken: niet alleen werd een zonnig paradijs ingeruild voor het winterse Zwitserland, de overgang was chaotisch en ontwrichtend. Wyss (1967) en haar drie oudere zussen werden tijdelijk op verschillende adressen ondergebracht.

In Farewell Paradise laat de Zwitserse, al jaren in Nederland werkzame Wyss haar vader, moeder en zussen aan het woord. Ze sprak ieder van hen afzonderlijk in een kale, grijze studio. Ze mochten alleen hun favoriete stoel meenemen – en hun herinneringen. Over het verleden werd binnen het gezin nauwelijks gepraat. Wyss gaf haar familieleden de opdracht dat ook voor en tijdens het filmen niet te doen, zodat ze elkaar niet zouden beïnvloeden.

Die simpele instructies leveren een gelaagde, fascinerende en ontroerende film op over de gevolgen van een scheiding. Al snel blijkt dat ieder zijn eigen versie van het gebeurde heeft. Soms is dat eenvoudig te verklaren. ‘Jij was toen nog jong.’ Of: ‘Jij was daar niet bij.’ Maar ook gezamenlijke ervaringen zijn verschillend beleefd. Waar de ene zus het heerlijk vond dat haar moeder een nieuw leven begon, omdat dat een grotere vrijheid opleverde, voelde de ander zich in de steek gelaten.

In Wyss’ reconstructie vallen losse snippers informatie op hun plek: een afgeluisterd telefoongesprek van vader, een boze uitval van moeder. Ueli en Dorine zorgen zelf ook voor een nieuwe kijk op hun gedeelde verleden. Het is alsof ze voor het eerst nadenken over vroeger. Waarom dat niet eerder is gebeurd, is de grote vraag die na het zien van Farewell Paradise overblijft. Wat maakt het toch zo moeilijk om met elkaar te praten, zelfs in een verder hecht gezin?

Wyss levert met Farewell Paradise een sterk pleidooi voor openheid. Ze laat zien hoelang opgekropt familieleed voor alle betrokkenen blijft doorwerken, ook in volgende generaties. Los van die heldere boodschap vertelt haar knap gemaakte documentaire een spannend verhaal vol onverwachte wendingen. Soms lijken de vier zusjes, door hun moeder vroeger uitgedost in identieke rode outfits, op sprookjesheldinnen, van Assepoester tot Roodkapje. Hun verhalen zijn uiterst persoonlijk, maar staan ook voor iets groters: iedereen zal iets kunnen herkennen in de familiedynamiek.

De interviews worden nu en dan aangevuld met beelden van mistige Zwitserse bossen of een helder tropisch strand. Dat Wyss met eenvoudige middelen zo veel weet op te roepen, verraadt haar vaardige kunstenaarsblik. Farewell Paradise is haar eerste documentaire, nadat ze eerder vooral korte films en een speelfilm (Winterstilte, 2008) maakte. De film smaakt naar meer: je gunt eigenlijk ieder gezin zo’n vorsende, geduldige onderzoeker.