Met Corpus Christi bewijst Jan Komasa zich als een van de interessantste nieuwe gezichten van de Europese cinema ★★★★☆

Kijk die ogen. Wanneer Daniel luistert naar de preek van de pastoor en hijzelf voorgaat in de psalmzang, vullen zijn ogen zich prompt met licht. Het is Daniels laatste mis in de jeugdinstelling, vlak voordat hij na jaren detentie vrijkomt.

Eenmaal buiten zet hij het meteen op een seksen en snuiven. Terwijl hij staat te trippen op de dansvloer, lijken zijn ogen uit hun kassen te willen springen: ze staan bol van een heel ander licht, dat al net zo helder is en net zo dwingend.

Het zegt veel over het talent van de Poolse regisseur Jan Komasa (38), dat hij het gelaagde, tegenstrijdige hoofdpersonage van Corpus Christi zo treffend definieert met zoiets subtiels als een oogopslag. Daniel (een onvergetelijke rol van Bartosz Bielenia) is een rouwdouwer die dolgraag priester wil worden. Ongetwijfeld heeft dat met de status te maken die geestelijken in het katholieke Polen genieten, maar aan Daniels bezielde blik zie je dat het bij hem ook om diepere motieven gaat. Vanwege zijn ernstige strafblad – wat hij heeft misdaan wordt pas laat door Komasa onthuld – lijkt het priesterschap voor Daniel evenwel uitgesloten.

Het toeval beslist anders. Of misschien is het ook de voorzienigheid. Onderweg naar de houtzagerij waar een baantje voor hem is geregeld, struint Daniel naar het plaatselijke dorpskerkje. Hij raakt aan de praat met Eliza (Eliza Rycembel), de dochter van de huishoudster van de pastoor, en voor hij het weet presenteert hij zich als geestelijke op doorreis. Die maskerade slaat aan bij de andere dorpelingen, zeker wanneer hun pastoor naar het ziekenhuis wordt afgevoerd en ze opeens verlegen zitten om een priester die de mis kan uitvoeren. Bovendien kampt het dorp met een vreselijke tragedie, een trauma dat in stilte smeekt om goede geestelijke zorg.

Het in Polen zeer succesvolle Corpus Christi (Boze Cialo) is grotendeels op feiten gebaseerd, hoe ongeloofwaardig het gegeven ook mag klinken. Scenarist Mateusz Pacewicz deed als journalist onderzoek naar talrijke gevallen waarbij mannen zich op het Poolse platteland als priester voordeden en zich zodoende een gesloten gemeenschap binnenwurmden.

Met dat onderwerp past Corpus Christi ook naadloos in het oeuvre van Komasa, die na een handvol speelfilms en documentaires wordt beschouwd als een van de interessantste nieuwe gezichten van de Europese cinema. Steeds weer draait het bij hem om jonge mannen die worstelen met hun identiteit, die zich voordoen als iets wat ze niet zijn en vervolgens volledig samenvallen met hun vermomming. En net als zijn antihelden voegt Komasa zich bij iedere film naar het verhaal dat hij te vertellen heeft, zonder dat hij daarmee een cineast zonder karakter wordt.

Integendeel. Robuust en zelfverzekerd schakelt Komasa tussen verschillende stijlen, telkens met een onmiskenbaar gevoel voor timing en toon. Weinigen van zijn generatie zullen het Komasa nadoen, hoe hij in Corpus Christi gortdroge humor trefzeker mengt met doorleefd drama, terwijl de eenheid en zeggingskracht van de film bewaard blijven en Daniel je hart steelt. Ontwapenend en roerend, hoe die zonder oordeel probeert te begrijpen wat er in het dorp leeft, sinds zeven inwoners zijn omgekomen bij een auto-ongeluk.

De film had oorspronkelijk in mei in de Nederlandse bioscopen moeten verschijnen, maar de release werd vanwege de coronacrisis uitgesteld. Nu is Corpus Christi in tandem te zien met Komasa’s nieuwste film, het op Netflix ondergebrachte Hejter. Ook dit qua thematiek zeer urgente drama, in feite een onafhankelijk te bekijken vervolg op Komasa’s tweede speelfilm Suicide Room (2011), draait om een tussen identiteiten versnipperd type. Nadat hij vanwege plagiaat van de universiteit is getrapt, gaat rechtenstudent Tomasz (Maciej Musialowski) in dienst bij een in nepnieuws en internettrollen gespecialiseerd marketingbedrijf. Om te voorkomen dat de linkse, homoseksuele Pawel Rudnicki (Maciej Stuhr) de nieuwe burgemeester van Warschau wordt, infiltreert Tomasz in diens campagneteam. Steeds meer geeft hij zich over aan zijn eigen haatzaaipraktijken, en de gevolgen zijn gruwelijk.

Een gedurfd onsympathiek karakter, deze Tomasz. Een lege huls is hij, voortjakkerend tussen de incompatibele milieus waarin hij zich begeeft. Komasa accentueert dit met een rusteloze cameravoering, door Tomasz regelmatig te laten ontsnappen naar een virtuele gamewereld en hem volop in duisternis te hullen, als een fantoom achter zijn laptop.

In Corpus Christi staat de camera van cinematograaf Piotr Sobocinski Jr. dan weer vrijwel constant stil, op enkele intense geweldsuitbarstingen na: strakke kaders die niet alleen de opgeruimdheid van Daniels valse priesterleven benadrukken, maar ook suggereren dat hij in deze schijnbaar ideale situatie nog altijd klemzit. Toch lijkt Daniel werkelijk dichter bij zichzelf te komen wanneer hij een priesterboordje omdoet of een kazuifel aantrekt. Niet voor niets laten Komasa en Sobocinski Jr. juist dan de zon op Daniel schijnen.

Bijzonder fraai is de scène waarin Daniel, zonder kennis van zaken, de laatste sacramenten moet verstrekken aan een oude vrouw. Wanneer hij haar kamer binnengaat is het tafereel gehuld in een vrieskoud blauw; terwijl de stervende vrouw naar Daniels hand tast en hij de juiste woorden zoekt, warmt het beeld haast onmerkbaar op, in licht en kleur.

Even verderop in de film deelt diezelfde jongen een brute kopstoot uit. Waar dat heen gaat? Terwijl mindere cineasten een voor de hand liggende feelgoodfilm zouden hebben gemaakt, blijft Corpus Christi in Komasa’s handen grillig en onvoorspelbaar.

De neppriester die als voornaamste model voor Daniel had gediend, kwam er in elk geval niet best van af. Nadat de dorpelingen zijn bedrog hadden ontdekt, werd de man door de kerk geëxcommuniceerd. En wat waren de door hem verrichte rituelen en ceremoniën nog waard? Komasa is er duidelijk over, in interviews: ‘Corpus Christi gaat over een leugenaar die de waarheid vertelt.’