Marieke Sanders verzamelde met haar man Pieter kunst, nu schenkt ze een groot deel aan musea

Bijna vijftig jaar verzamelden Pieter en Marieke Sanders hedendaagse kunst. Een groot deel van hun collectie gaat als schenking naar vijf musea. Het Centraal Museum toont tot en met 20 juni 2021 een selectie. ‘Pieter zei altijd: kunst moet gezien worden, niet in de kelder staan.’

‘Let op wat er nu gebeurt, zie je dat?’ In haar woonkamer in Bloemendaal stopt Marieke Sanders-ten Holte de stekker in het stopcontact van Study for the Perfect Ice Cube, een werk van Jan van Munster. Een zwart blokje van staal begint te bevriezen en slaat wit uit van de rijp. ‘Dit is een van mijn favorieten, alhoewel ik eigenlijk geen voorkeuren heb.’

Een leven lang hebben Marieke Sanders (79) en haar man Pieter (1938-2018) zich omringd met hedendaagse kunst. Ze verzamelden schilderijen, tekeningen, sculpturen, plastiek, foto’s, installaties, video – ‘je wil niet weten hoe vaak we daarvoor weer nieuwe apparatuur moesten aanschaffen’.

Met het overlijden van haar man is wat haar betreft hun collectie afgerond. ‘We kochten altijd samen, we hadden allebei een veto. Als ik zelf weer kunst zou kopen, en dat zal vast gebeuren, leg ik vermoedelijk andere accenten.’

Eerst moest er een goede bestemming komen voor een groot deel van de gezamenlijke collectie. In samenspraak met haar zoon en dochter heeft Marieke Sanders 225 werken geschonken aan vijf musea: het Rijksmuseum en Stedelijk Museum in Amsterdam, het Kunstmuseum Den Haag, het Centraal Museum in Utrecht en het Teylers Museum in Haarlem, waar het gezin jarenlang naast woonde.

‘We hebben elk museum gevraagd: kijk in de collectie, motiveer wat je wilt hebben. Het is verrassend dat ze niet alleen topstukken hebben gekozen en er was amper overlap in de keuzen’ Uit de schenking hebben de vijf musea de expositie Collector’s Item samengesteld, die nu te zien is in het Centraal Museum.

Hoe het begon

Pieter en Marieke Sanders richtten zich vanaf de jaren zeventig op vernieuwende hedendaagse kunst van jonge makers of van al wat oudere kunstenaars die op een kruispunt in hun carrière stonden. Het waren intuïtieve keuzen, gemaakt door twee mensen die gaandeweg een steeds kritischer oog ontwikkelden voor kwaliteit. Ze kochten – toen het nog betaalbaar was – werken van onder anderen Marlene Dumas, Joep van Lieshout, Michael Raedecker, Folkert de Jong en Mark Manders. Praktisch gezien was er één criterium: het moest door de deur passen.

‘Soms wist bezoek niets te zeggen als we weer iets nieuws hadden hangen of staan. Ik zag vriendinnen weleens elkaar aankijken: mijn hemel, waar zijn we nu beland? Maar het ging ons niet om mooi of lelijk, maar om het concept en de uitvoering. Soms hebben werken hun magie verloren, maar we hebben nooit iets verkocht.’

Des te meer kunst schonken ze. In 2009 droegen ze honderd werken over aan het Instituut Collectie Nederland (tegenwoordig Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed). In 2013 gingen 120 werken naar het Stedelijk in Amsterdam. Met de nieuwe schenking komt de teller op 445 werken. ‘Pieter zei altijd: kunst moet gezien worden, niet in de kelder staan.’

Dat het echtpaar zou gaan verzamelen, leek voorbestemd. Zij werd al jong op sleeptouw genomen door een tante die verantwoordelijk was voor de Nederlandse inzendingen naar de Biënnale in Venetië. Hij maakte deel uit van de enige Nederlandse ‘dynastie’ van verzamelaars. Zijn grootvader, architect Piet Sanders (1882-1937) had schilderijen van de Haagse School in huis hangen. Zijn ouders, Piet (1912-2012) en Ida (1915-2010) Sanders, schonken al tijdens hun leven honderden werken aan onder meer het Kröller-Müller Museum.

En net als Pieter en Marieke Sanders-ten Holte bouwden (schoon)broer en zus Martijn en Jeannette Sanders een imposante collectie op, met werk van Georg Baselitz, Gilbert & George, Cindy Sherman, Anselm Kiefer en vele anderen. Het Stedelijk Museum in Amsterdam stelde er in 2014 de grote expositie Bad Thoughts mee samen.

Maar na het het verzamelen volgt voor Marieke Sanders het ontzamelen, ook omdat ze zoon Pieter en dochter Albertine niet wil ‘opschepen’ met haar collectie. ‘Mijn kinderen verzamelen zelf ook en maken hun eigen keuzen. Wij hebben in het begin ook weleens werk geleend van mijn schoonouders, maar daarna gingen we onze eigen weg.’

De kunst van het verzamelen

Wat is het geheim van een goede verzamelaar? Ze kan alleen voor haar eigen keuzen spreken, zegt Marieke Sanders in haar huiskamer waar na de schenking aan de vijf musea nog volop kunst hangt en staat. ‘De rode draad in onze verzameling is op welke manier een kunstenaar met de werkelijkheid omgaat: conceptueel, maar wel beeldend. Ik haak af als ik te veel moet lezen. Ik wil een werk niet uitgelegd krijgen, ik wil het zíén. Veel kunst is behoorlijk ingekaderd, dat maakt het visueel minder interessant. Als je werk maakt over actuele thema’s als klimaat, kleur of diversiteit, moet dat er niet te dik bovenop liggen.’

Veel verzamelaars gaan graag op atelierbezoek, nieuwsgierig naar werk in wording. ‘Dat deden wij zelden, want dan moet je iets zeggen over het werk, waardoor je het maakproces toch gaat sturen. En altijd is er de onuitgesproken verwachting dat je wat gaat kopen. Dan is de galerie als filter beter. Wel hebben we kunstenaars na een aankoop altijd uitgenodigd om het werk zelf te komen brengen, om er samen een geschikte plek voor te vinden.’

De focus van de verzameling lag altijd op ‘jong’; niet per se qua leeftijd, maar qua ontwikkeling, als een kunstenaar een nieuwe weg insloeg. ‘Daarom hebben we bijvoorbeeld nooit iets van Armando gekocht. Die was al een beetje arrivé. We kenden hem overigens goed, hij heeft zijn 80ste verjaardag bij ons in de tuin gevierd.’

Bij de keuken hangt nu toch een bescheiden Armando. ‘Ik kon het niet laten. Je kunt nog zo’n mooie criteria verzinnen als je verzamelt, maar als je wordt geraakt, ga je voor de bijl.’

Buchen Tot (2007), object van Folkert de Jong

Uitgekozen door: Rijksmuseum Amsterdam

Ludo van Halem, conservator 20ste-eeuwse kunst van het Rijksmuseum Amsterdam: ‘Met deze combinatie van een stapel oude boeken en een schedel sluit Folkert de Jong aan bij de eeuwenlange traditie van het vanitas-stilleven. Dat Latijnse woord voor ‘ijdelheid’ duidt de tijdelijkheid aan van het aardse bestaan. Of het purschuim, waarin hij zijn sculpturen uitvoerde, de tand des tijds zal doorstaan, is óók nog maar de vraag. De vrolijke zuurstokkleuren versterken het ongemak bij deze macabere confrontatie met vergankelijkheid.

‘De collectie Sanders verbreedt onze verzameling met fotografie en beeldende kunst uit de decennia rond de laatste eeuwwisseling. Het is een prachtige prikkel om die kunst uit het recente fin de siècle verder te verzamelen.’

Shaping Memory (2012), collage van Otobong Nkanga

Uitgekozen door: Stedelijk Museum Amsterdam

Anne Ruygt, conservator fotografie van het Stedelijk Museum Amsterdam: ‘De Nigeriaanse Otobong Nkanga is een van de fascinerendste kunstenaars van het moment. In 2016 kochten we samen met Museum Arnhem haar installatie In Pursuit of Bling. Nkanga onderzoekt de complexe relatie tussen mens en land, en geschiedenissen van toe-eigening en uitbuiting van de aarde.

‘Met Shaping Memory refereert ze aan haar eerste ervaring van een thuisgevoel. Het is een prachtig beeld, dat een persoonlijke aanvulling vormt op haar andere werk in onze collectie. In totaal hebben we 23 werken uit de collectie Sanders gekozen.’

Fazant (2015), aquarel van Marc Mulders

Uitgekozen door: Teylers Museum, Haarlem

Terry van Druten, hoofdconservator Kunstverzamelingen van het Teylers Museum: ‘Wij verzamelen al ruim 240 jaar eigentijdse tekenkunst. De schenking van Pieter en Marieke Sanders voegt daar prachtige, sterke voorbeelden aan toe. Ingebed tussen de oude tekeningen uit onze museumcollectie laat het de treffende verbanden zien tussen oude meesters en kunstenaars van nu, qua onderwerp, techniek en thematiek.

‘Het toont hoe de tekenkunst is geëvolueerd, maar ook bij uitstek een persoonlijk uitdrukkingsmiddel is gebleven. De aquarel van Marc Mulders is een ijl monument voor de schoonheid van vergankelijkheid. Het sluit prachtig aan op onze historische aquarellen, zoals ornithologische tekeningen uit de 19de eeuw of 18de-eeuwse jachtscènes.’

Old House (2006), video van Rabih Mroué

Uitgekozen door: Centraal Museum, Utrecht

Laurie Cluitmans, conservator hedendaagse kunst van het Centraal Museum: ‘Old House is een van de 98 werken die wij hebben uitgekozen. Het is een korte film van de Libanese kunstenaar Rabih Mroué. Het is een lus waarbij de verwoesting van een oud huis wordt getoond en daarna weer wordt teruggespoeld. Een voice-over herhaalt: ‘Remembering and forgetting.’

‘Mroué laat zien hoe vernietiging en vernieuwing hand in hand gaan; hij maakt de traumatische beleving die dat kan zijn inzichtelijk en invoelbaar. Geschiedenis is een belangrijke pijler voor het Centraal Museum, net zoals de modernistische architectuur van Rietveld. Dit werk van Mroué biedt een heel ander perspectief op het idee van vooruitgang. De toekomst wordt gebouwd op de brokstukken van het verleden.’

Dyonisos (1991), keramisch object van David Vandekop

Uitgekozen door: Kunstmuseum Den Haag

Doede Hardeman, hoofd collecties van het Kunstmuseum Den Haag: ‘Pieter en Marieke Sanders hebben altijd vroeg werk van jonge kunstenaars aangekocht. Dat is spannend, want het succes van kunstenaars ontstaat door de waarde én de aandacht die mensen geven. Wij hebben 23 werken uit hun collectie gekozen die onze bestaande collectie versterken.

‘David Vandekop, een van oorsprong Haagse kunstenaar, was een leerling van Carel Visser, van wie we een grote en rijke deelcollectie bezitten. De kleinere keramische objecten van Vandekop ontbraken nog in onze collectie. Het heeft iets onverzettelijks, en een grote sculpturale kracht. Je kunt het zo voorstellen in de mooie ingebouwde vitrines in de vaste collectieopstelling.’