Mag het wat minder

Bakken met speelgoed en toch een verveeld kind op de bank. Herkenbaar voor veel ouders. Maar het hoeft niet meer, dankzij The Free Universal Construction Kit. Met deze koppelstukjes zijn de verschillende bouwsteentjes als Lego of Tinkertoys te combineren, zodat er letterlijk een nieuwe wereld van speelgoed ontstaat. En nog bijna gratis ook. De digitale bouwtekeningen van deze koppelstukjes zijn te downloaden van internet en vervolgens eenvoudig te vervaardigen met een 3D-printer.

The Free Universal Construction Kit is onderdeel van de expositie Designing Scarcity: Ontwerp en innovatie in tijden van schaarste in Het Nieuwe Instituut in Rotterdam. Uitgangspunt van de tentoonstelling is dat een tekort een inspiratiebron kan zijn voor vernieuwing.

Dat kan door het creëren van schaarste; met de 3D-geprinte koppelstukjes wordt een overvloed aan speelgoed gereduceerd tot één modulair bouwsysteem. Maar overtuigender zijn toch de voorbeelden van hoe juist een tekort aan geld, grondstoffen of energie noopt tot inventieve oplossingen. Zoals het informele pleintje in Rotterdam dat architectenbureau Superuse Studios ontwierp door de wieken van afgedankte windmolens zo te plaatsen dat een halve kring van zitbanken ontstaat.

Dat van de nood een deugd kan worden gemaakt, is niets nieuws in een land waar vlijt en spaarzaamheid diep in de volksaard zijn verankerd. Dus geeft Designing Scarcity vele historische voorbeelden van inventieve oplossingen voor schaarste. Uit de archieven van Het Nieuwe Instituut is een prachtige maquette opgediept van Herman Hertzberger uit 1959. De architect vervaardigde van luciferdoosjes een kunstig bouwwerkje als studie naar gestapelde woonunits als antwoord op het ruimtegebrek in Nederlandse steden. Of de maquette ook van lucifersdoosjes is vervaardigd bij gebrek aan karton, mesjes en lijm blijft jammer genoeg onopgehelderd in de begeleidende tekst.

Tegelijkertijd is er ook afstudeerwerk opgenomen van de Design Academy Eindhoven (DAE) dat juist inspeelt op actuele trends als crowdfunding en open design waarbij kennis vrijelijk wordt gedeeld. Oftewel: door het slim verbinden van bestaande middelen valt het reuze mee met die schaarste. Sterker, in de hedendaagse economische realiteit is schaarste niets minder dan een 'een menselijke constructie', staat groot op een tentoonstellingsmuur.

Designing Scarcity is dan ook niets minder dan een belijdenis van 'een geloof in overvloed en genoeg', aldus curator Jan Boelen, artistiek leider van het Vlaamse cultuurcentrum Z33 en afdelingshoofd aan de DAE. Een even hoogdravend als simplistisch uitgangspunt - de crisis zit tussen de oren, ga dat maar eens aan de klanten van de voedselbank vertellen.

Het is deze tomeloze ambitie waaronder deze expositie uiteindelijk ook bezwijkt. Meer dan honderd producten, prototypes, bouwplannen, scenario's en kunstwerken zijn geselecteerd.

Op de afzonderlijke projecten valt weinig af te dingen - ze zijn van hoge kwaliteit en bieden originele oplossingen of inzichten. Alleen zijn er te veel geforceerd in het keurslijf van schaarste geperst.

Natuurlijk kan het project Insect Farm van Atelier Van Lieshout (AVL), waarbij insecten worden gekweekt voor voedselvoorziening, dienen als een alternatief voor de op hol geslagen bio-industrie. Maar zoals zoveel werken van AVL is dit bovenal een onderzoek naar een alternatieve, zelfvoorzienende levensstijl.

Nog onduidelijker is de rol die schaarste speelt in bijvoorbeeld de ontwikkeling van het woonproject 't Hool in Eindhoven van architectenbureau Van den Broek en Bakema. Deze grootschalige woningbouw kwam tot stand met inspraak van de bewoners in de optimistische jaren zestig, een periode die nou niet in de boeken staat als een tijdperk van schaarste. Wat de les is die hieruit kan worden getrokken, wordt ook niet duidelijk.

'Hoe minder opties, middelen of markt, hoe scherper de keuzes van de consument of de ontwerpers moeten zijn', staat ook op een van de muren. Een advies dat uitgerekend bij het samenstellen van deze tentoonstelling is vergeten.

undefined