Mads Mikkelsen en Anders Thomas Jensen over het geheim van de Deense film

Cineast Anders Thomas Jensen en steracteur Mads Mikkelsen leggen uit waarom de Deense cinema maar blijft pieken. Ook nu weer, met hun zwart-komische, als wraakfilm verpakte rouwdrama Riders of Justice.

‘Het is ook toeval’, relativeert Anders Thomas Jensen, in antwoord op de vraag hoe het toch kan dat de Deense cinema zo vaak piekt. ‘Toen ik jong was had je Zweden, daarna Duitsland een poosje. Het trekt rond.’

De 49-jarige regisseur en scenarist videobelt vanuit Denemarken met Europese journalisten over zijn nieuwe film Riders of Justice. ‘Dat we als land niet zo groot zijn helpt, denk ik. Denen zijn goed in het oppikken van wat er in de wereld speelt. We herkennen de thema’s van deze tijd. Ook omdat er bij ons nooit iets voorvalt. Ik bedoel: in Denemarken hebben we noch natuurrampen, noch gevaarlijke dieren. Dus daar kunnen we geen films over maken.’

Maar ja, werpt een Zwitserse journalist tegen, dat gaat óók op voor Zwitserland. Wat doen de regisseurs daar dan verkeerd? Zijn de Zwitsers te rijk?

‘Dat wilde ik net zeggen!', reageert Jensen. ‘Nee eerlijk, ik weet het niet. Soms kan één iemand iets losbreken, zoals er in Zweden na Björn Borg een generatie goede tennissers opstond. Het is wel zo dat de Deense scenaristen en regisseurs van mijn generatie goed zijn in het delen van elkaars verhalen. We laten elkaar meelezen en bijdragen aan elkaars projecten, meer dan in andere landen, heb ik het idee. En dat is een grote kracht, want het maakt onze films sterker. Toen ik jong was, deden de Deense regisseurs dat niet zo. Het begon bij Lars von Trier in de jaren negentig: het idee dat we als filmmakers ook een collectief vormen. Waarom hij dat zo bedacht, weet ik niet. Als persoon is hij niet iemand die per se makkelijk deelt.’ Hij lacht. ‘Waarschijnlijk wist Lars niet precies wat hij deed.’

Het is – niet voor het eerst – het jaar van de Deense film. Eerst was er Druk, de Oscarwinnende komedie van Thomas Vinterberg, met Mads Mikkelsen als de docent die een drankexperiment aangaat met collega’s om hun uitgebluste levens wat esprit te geven. En nu is er Riders of Justice, Jensens wonderlijke mix van zwarte komedie, rouwdrama en wraakfilm, eerder dit jaar de openingsfilm van het International Film Festival Rotterdam. Wederom heeft Mikkelsen de hoofdrol, nu als de met zijn gevoelens in de knoop liggende militair en prille weduwnaar Markus.

De vraag wat nu toch de motor is onder de ook buiten de eigen landsgrenzen zo gekoesterde Deense filmcultuur, is al vaker opgeworpen, ook tijdens debatten van Nederlandse fondsen, omroepen en filmmakers. Weinig landen laten zich immers zo goed vergelijken met dat van ons als Denemarken, dat eveneens klein, welvarend en noordelijk is.

Mikkelsen (55), tevens videobellend met de pers: ‘We maken in Denemarken ook films waar niemand naar komt kijken. Het gaat op en neer. Nu is weer een piek. Ik heb het geluk dat ik in beide films zit.’

Jensen geldt als een sleutelfiguur binnen de Deense filmwereld. Dat is niet alleen zo vanwege zijn eigen bizarre en sprookjesachtige komedies – zoals The Green Butchers, met Mikkelsen als de zwetende slager die heimelijk mensenvlees verkoopt, of Adam’s Apples, met Mikkelsen als de manisch van het goede uitgaande priester die een neonazi tracht te re-integreren – maar ook vanwege zijn scenario’s voor de Oscargenomineerde en Oscarwinnende Deense melodrama’s van collega-regisseur Susanne Bier (onder andere After the Wedding, ook met Mikkelsen, en In a Better World).

Met Riders of Justice, vanaf deze week te zien in de Nederlandse bioscopen, probeerde Jensen die twee vertelvormen voor het eerst samen te smelten. ‘Dat was de pitch: een Susanne Bier-film gemengd met eentje van Thomas Jensen. Een film over een man die de weg helemaal kwijt is, en dan zien of ik hem weer op het juiste pad kan krijgen. Markus – Mads personage – is als uitgezonden militair in zekere zin weggevlucht van zijn gezin. Maar als zijn vrouw omkomt bij een treinongeluk, moet hij zijn leven (als vader van een dochter, red.) onder ogen zien.’

Toeval en causaliteit, en de menselijke drang om overal een verklaring voor te vinden, bepalen de plot van Riders of Justice. In de proloog van de film wil een meisje graag een blauwe fiets voor Kerstmis, geen rode. Zo zet ze een sliert aan gebeurtenissen in werking, die ook de aandacht trekt van een drietal wereldvreemde algoritmespecialisten. Die mannen kloppen aan bij Markus met hun theorie: een Deense motorbende zou achter het treinongeluk zitten, waarop de depressieve militair verhaal gaat halen bij die agressieve lui.

‘Misschien is het een beetje lui van me’, zegt Jensen over zijn stelselmatige keuze voor Mikkelsen in al zijn vijf speelfilms. ‘Maar ik hou van zekerheid. Vaak zijn de personages die ik verzin zo vreemd, dat ik ze niet had aangedurfd zonder Mads. Hij is de perfecte acteur: fysiek, hij kan komedie spelen, maar ook drama. En hij is een teamspeler. Als iemand niet goed acteert, gaat Mads die persoon gewoon helpen op de set.’

Mikkelsen: ‘Het kan voor onervaren acteurs behoorlijk overweldigend zijn als je op de set komt, zeker als je omringd wordt door mensen van wie je misschien fan bent. Dat is onze baan dan: die gevoelens neutraliseren, zodat we als gelijken werken. Kijk, je kan als acteur de bal wel pakken en een eind gaan rennen in je eentje, dat ziet er misschien een poosje interessant uit, maar de uiteindelijke scène zal dan toch niet werken.’

Wie iets zinnigs wil beweren over de toestand van de Deense cinema, moet Mikkelsen meewegen: de multi-inzetbare steracteur die naast z’n werk voor Jensen, Bier en Vinterberg ook schitterde in de (vroege) films van landgenoot Nicolas Winding Refn (onder meer Pusher), en een hoofdrol vervulde in Nikolaj Arcels Oscargenomineerde Deense drama A Royal Affair. De acteur bleef altijd beschikbaar voor zijn landgenoten, vestigde zich nooit in Hollywood, ook niet na z’n internationale doorbraakrol als de uit z’n oog bloedende Bond-slechterik Le Chiffre in Casino Royale. Mikkelsen, over zijn gewoonte om internationale speelfilms (en series) af te wisselen met Deense producties: ‘Als ik terugga naar mijn oude vrienden, mijn eigen taal, mijn eigen verhalen, voelt dat als een familiereünie. Het mag niet te comfortabel worden, natuurlijk. Geen luiheid. Wat we altijd doen, vooraf op de set, is een soort peptalk: we houden van elkaar, we kennen elkaar, dus laten we iets maken dat we nooit zouden aandurven met iemand anders.’

Wat opgaat voor Jensens komedies: de mannen erin onderdrukken hun gevoelens. Is daar iets typisch Deens aan?

De regisseur peinst even. ‘Ik denk dat zowel mannen als vrouwen gevoelens onderdrukken, toch? En dat is maar goed ook: op de meeste emoties moet je niet inspelen. Ik geloof niet dat de Denen in die zin afwijken. Misschien kun je wel beweren dat de moderne Scandinavische vrouw de moderne Scandinavische man een beetje onder druk heeft gezet. Of beter: dat sommige mannen die druk ervaren, omdat die moderne vrouwen zo slim en goed zijn. Het zit in mijn films, ja, die mannen met hun onderdrukte gevoelens, maar ik maak dan ook graag films over mensen die zichzelf voorliegen tot ze barsten. Markus uit Riders of Justice is zo iemand.’

Mikkelsen: ‘Markus is het product van de extreme machowereld waarin hij als militair al heel zijn leven verkeert. Hij wil altijd de sterkste in de kamer zijn, nooit z’n verdriet tonen. Maar het haalt hem in.’

In Riders of Justice belanden de getrainde soldaat Markus en het drietal nerdy algoritmespecialisten tegenover de woeste bende getatoeëerde motorcriminelen. Jensen: ‘Die onderzoekers zijn uiteraard verbonden met het idee van causaliteit, een van de thema’s in de film. Bestaat toeval? Soms ontwaren mensen niet-bestaande patronen in de werkelijkheid. Het idee dat de overheid achter 9/11 zit, bijvoorbeeld. Die motorbende staat verder niet echt ergens voor, die koos ik omdat het er visueel leuker uitziet dan een gewone bende criminelen.’

Ze staan toch wel voor een bepaald soort mannelijkheid, of mannelijk gedrag? ‘Nu je het zo zegt: ja. Maar dan kijk je naar mijn film als een soort studie van de man. Zo heb ik er niet over nagedacht. Die motorlui zijn uiteraard zeer macho, maar dat geldt op zich voor alle bendes toch? Ik ken niet veel misdaadgangs die niet macho zijn.’

Anders Thomas Jensen en Mads Mikkelsen raakten bevriend tijdens de opnamen van hun eerste gezamenlijke speelfilm Flickering Lights (2000), over een stel criminelen op de vlucht dat een restaurant in het bos begint. Mikkelsen: ‘Wat het met Anders is: die trekt in zijn films een heel eigen universum op, vol donkere humor, om dan tussendoor allerlei poëtische dingen te zeggen over zaken als leven en dood, de grote vragen.’

Jensen: ‘Mensen zeggen me weleens dat je het komische eigenlijk niet zo kunt mixen met het serieuze. Een krankzinnige opvatting. Ik ben opgegroeid met die humor, en iedereen die ik ken ook. Ik was nooit op een begrafenis waar geen grappen werden gemaakt. Als het slecht gaat, als mensen ziek worden, dan weet je bij ons dat iemand iets ongepasts zal zeggen, iets dat je nooit zou moeten zeggen. Maar het wordt dus toch gezegd, wat heel grappig is. Misschien is dat Deens. Je ziet het ook wel terug in onze literatuur. Maar het dagelijks leven is nou eenmaal een mix van het tragische en komische. Die twee vallen vaak samen.’