Luister niet naar de angstige uitgevers. Lees Engels, dat scherpt de geest

Engelstalige boeken verkopen steeds beter in Nederland, las ik in de krant, en de verkoop van Nederlandse neemt af. Uiteraard is dat niet leuk voor Nederlandse uitgevers. ‘Uitgevers moeten duidelijk maken dat aan het Nederlandse boek voordelen kleven’, aldus een woordvoerder van de branchevereniging. ‘Wij overschatten ons Engels behoorlijk.’

Nou ja, zeg! Ik vind het juist zo’n goede ontwikkeling. Het scherpt de geest om een boek in de oorspronkelijke taal te lezen. Je leert spelenderwijs steeds meer van de ‘vreemde’ taal. Een onbekend woord opzoeken is tegenwoordig makkelijker dan ooit; op e-readers kun je het woord zelfs aanklikken, waarna je een omschrijving of synoniem te zien krijgt.

Lang niet alle boeken worden vertaald, en als ze wél vertaald worden komt die vertaling vaak veel later uit dan het origineel. Het is fijn als je daar niet op hoeft te wachten. Trouwens, sommige boeken worden haastig en (dus) slecht vertaald. Als lezer krijg je dan de neiging ‘terug te gaan vertalen’, zeker als je de oorspronkelijke taal tamelijk goed beheerst. Dat stoort bij het lezen.

Zeker bij boeken die in dialect geschreven worden, komt de vertaler voor talloze problemen te staan. Neem Irvine Welsh’ Trainspotting, Alice Walkers The Color Purple of het werk van Roddy Doyle (The Commitments, Paddy Clarke Ha Ha Ha) en Frank McCourt (Angela’s Ashes), die de arbeidersklasse in spreektaal aan het woord laten. Al doe je nog zo je best, die vertaling wordt onherroepelijk minder indringend dan het origineel. Taal is belangrijk. Iemands manier van spreken geeft vaak een scherp beeld van diens positie in de maatschappij.

Trouwens: een boek in de oorspronkelijke taal is meestal veel goedkoper dan de vertaling. Wie bijvoorbeeld de nieuwe Stephen King in het Engels leest, bespaart tot wel de helft van het geld. Voor mij als arme student en boekenwurm was dat indertijd de redding.

‘Ja, dat is allemaal leuk en aardig’, zegt u nu, ‘maar mijn Engels/Duits/Frans is niet zo goed, en ik wil gewoon lekker lezen, zonder gedoe.’ Zeker, dat had ik ook, maar het wende heel snel. Tip: begin met een kinderboek. Een kinderboek dat u al kent van de Nederlandse vertaling.

Winnie the Pooh was míjn toegang tot een nieuwe wereld. We hadden in mijn ouderlijk huis toevallig de Nederlandse én de Engelse versie, en omdat ik de Nederlandse versie zowat uit mijn hoofd kende (ik was een jaar of 10) begon ik uit verveling de Engelse te lezen.

‘The Piglet lived in a very grand house in the middle of a beech-tree, and the beech-tree was in the middle of the Forest, and the Piglet lived in the middle of the house. Next to his house was a piece of broken board which had: ‘TRESPASSERS W’ on it. When Christopher Robin asked the Piglet what it meant, he said it was his grandfather’s name, and had been in the family for a long time.’

Ik kende het woord ‘trespassers’ niet, maar ik herinnerde me prompt ‘OVERTREDERS W’ uit de Nederlandse vertaling. Met die vertaling in mijn hoofd ging het lezen steeds makkelijker. Toen het boek uit was had ik zo veel zelfvertrouwen dat ik Fantastic Mr. Fox van Roald Dahl ook wel aandurfde, en vervolgens Orwells Animal Farm.

Op school haalde ik tienen voor Engels. Dat was leuk. In de bioscoop hoefde ik mijn stomme bril niet meer op, want ik had de ondertitels niet meer nodig. Dat was ook leuk. Kortom, luister niet naar die angstige uitgevers. Leer Engels. Begin met Winnie the Pooh.