Loveless is ijselijk mooi, mysterieus én toegankelijk

Ze hebben het goed, de Russen in Loveless. Ze behoren tot de middenklasse van Moskou, met prima banen en mooie appartementen. Ze sporten en eten gezond. Geen reden tot klagen, zou je denken, maar materieel en fysiek welzijn leidt niet automatisch tot tevredenheid. Dit zijn boze, gekrenkte zielen.

Zjenja en Boris zijn gescheiden, maar hun flat moet nog worden verkocht. Tot die tijd komen ze elkaar noodgedwongen tegen, met bittere ruzies tot gevolg. De voogdijkwestie van hun 12-jarige zoon Aleksej is ook nog niet afgehandeld. Allebei proberen ze de verantwoordelijkheid af te schuiven. Zowel Zjenja als Boris heeft een nieuwe partner; allang zelfs, te oordelen naar de omvang van Boris' zwangere vriendin.

Meesterlijk oeuvre

Hartverscheurend, hoe het kind vermorzeld wordt door deze meedogenloze scheiding. Wanneer Aleksej doorkrijgt dat hij ongewenst is, trekt hij zijn eigen plan. Wat volgt, is een zoektocht met een pijnlijk ironische lading. Niemand keek naar de jongen om toen hij er nog was, maar wanneer zijn verdwijning eindelijk wordt opgemerkt, moet hij koste wat kost worden teruggevonden.

Met zijn vijfde speelfilm, bekroond met de Juryprijs in Cannes, voegt Andrej Zvjagintsev alweer een juweel toe aan een meesterlijk oeuvre. Anders dan het imposante noodlotsdrama Leviathan (2014) vertelt Loveless een tamelijk eenvoudig verhaal; dit is een kraakheldere, strak geregisseerde thriller. Anders dan in The Return (2003) of The Banishment (2007) lijkt religieuze symboliek afwezig. En waar Elena (2011) handelde over een vrouw die uit liefde voor haar zoon tot alles in staat was, gaat Loveless over het andere uiterste. Overeenkomsten zijn er ook met zijn eerdere films: opnieuw draait het om familiebanden en kijkt de regisseur kritisch naar zijn vaderland.

De hardheid van Aleksejs ouders, laat Zvjagintsev zien, is een symptoom van een verkilde, gevoelloze samenleving, waar eigenbelang boven alles gaat. Dat is geen puur Russische aangelegenheid; types als de oeverloos instagrammende, verbolgen Zjenja kun je overal aantreffen, net als zo'n lamlendige lomperik als Boris, die zichzelf als slachtoffer ziet zodra hij op de consequenties van zijn daden wordt gewezen. Toch speelt de Russische geschiedenis een rol. Zjenja's moeder, 'Stalin met een rok aan', heeft haar dochter bepaald niet met liefde overladen.

De enige onbaatzuchtige personages zijn de vrijwilligers die - bij gebrek aan daadkracht van de politie - een professioneel gecoördineerde zoekactie starten. Ze kammen de bossen rondom de Moskouse flats uit en doorzoeken een vervallen Sovjetgebouw. Het levert ijselijk mooie, aangrijpende beelden op, waarbij de camera soms een rol lijkt te spelen in het verhaal, als een niet-zo-neutrale toeschouwer. Eén keer verleent Zvjagintsev hem zelfs een stem, bij een ontmoeting in een restaurant.

Met ontregelende momenten als deze geeft de regisseur zijn meest toegankelijke en concrete film toch weer een mysterieuze lading. Zvjagintsev legt veel uit, zonder ooit de verbeelding plat te slaan. Loveless is een meeslepend drama met een hart, maar ook een nachtmerrie met peilloze diepten.