Leonie, actrice en spionne is een fraaie beeldcollage van klassieke filmfragmenten ★★★☆☆

Hoe maak je een documentaire over het leven van een vrouw van wie, deels vanwege de aard van dat leven, geen snipper bewegend beeld is te vinden? De oplossingen die de gelouterde Nederlandse film- en documentairemaker Annette Apon (71) introduceert in Leonie, actrice en spionne, haar portret van de Mata Hari-achtige Nederlandse Leonie Brandt, zijn zonder meer vindingrijk.

Hoewel Brandt (1901-1978) is weggezakt in de geschiedenis is ze volgens de ronkende openingstekst op de voice-over in het bezit van een ‘verbazingwekkend levensverhaal’ en is ze goed voor ‘onwaarschijnlijke avonturen’. Als mijnwerkersdochter met acteerambities belandde ze in 1925 op de planken van de Amsterdamse Stadsschouwburg. Een volwaardige acteercarrière kwam echter niet van de grond en Brandt zette haar zinnen op een nieuwe droom: spion worden.

Jaren later, tijdens de Tweede Wereldoorlog, wist ze als hooggeplaatste medewerker van de Nederlandse inlichtingendienst door te dringen tot de nazitop. Dat was tevens het moment waarop haar leven transformeerde tot een spannende film, met een waarheidsgehalte dat tot op de dag van vandaag uitvoerig kan worden bediscussieerd.

Regisseur Apon maakt er een fraaie beeldcollage van, zoals ze de afgelopen jaren ook deed met documentaires over dichter en activist Henriëtte Roland Holst (Droom en daad, 2012) en acteerdiva Fien de la Mar (Ik wil gelukkig zijn, 2016). Samen vormen de documentaires een trilogie over vrouwelijke Nederlandse kunstenaars, waarbij Apon zich steevast niet laat hinderen door een gebrek aan beeldmateriaal. Waar ze in Ik wil gelukkig zijn een theatermonoloog van De la Mar waarvan geen beeld bestond liet naspelen door Johanna ter Steege, bouwt ze Leonie, actrice en spionne grotendeels op uit klassieke filmfragmenten, opgediept uit de archieven van het Eye Filmmuseum.

Wanneer ze dat niet doet, loopt niet alles even soepel in deze documentaire. De scènes waarin een gesprek over Brandt – en de feiten achter de rookgordijnen die ze opwierp – tussen een onderzoeker van het Niod en een advocaat worden nagespeeld, maken Leonie, actrice en spionne onnodig taai, vooral vanwege het wat stroeve spel.

Maar wanneer de regisseur zich te buiten gaat aan de zoektocht naar nieuwe contexten van oude fragmenten, sluit de stijl naadloos aan op het onderwerp, op Brandts leven waarin feit en fantasie een onontwarbare kluwen waren geworden. De stijl maakt het ook mogelijk de verschillende facetten van één persoonlijkheid expliciet te benadrukken: hier wat Fien de la Mar, daar een beetje Mata Hari. Die benadering beklijft de volledige speelduur.