Lenige 'beroepsneger' in blank Nederland

Hij heeft heel wat meer gedaan, maar danser/zanger/ acteur Donald Jones, die op 72-jarige leeftijd stierf, zal vooral herinnerd worden als zanger van het liedje Ik zou je het liefste in een doosje willen doen uit de tv-serie Pension Hommeles van Annie M.G. Schmidt en Cor Lemaire.

De serie werd vanaf 1957 uitgezonden. Meer dan een miljoen mensen luisterden geamuseerd en ook verbaasd naar Donald Jones, met zijn aandoenlijke accent. 'Ik zaow je 't lliefste..'. Want een zwarte Amerikaan was in die tijd een bezienswaardigheid in het blanke Nederland, waar hooguit wat voormalige Indische rijksgenoten rondliepen.

Tegen De Groene Amsterdammer zei Jones in 1999: 'Ik was een odity. Een vreemd ding. Je kon het aanraken en je kon ermee praten. Ik liep een keer door de Leidsestraat en ik voelde ineens een hand door mijn haar. Ik schrok me lam. Waren het meisjes, ze zeiden: Sorry meneer, we wouden even voelen.'

Donald Jones (1932) groeide op in Harlem, New York. Hij was lid van de Turk Juniors, een van de zwarte gangs die elkaar bestreden. 'We hadden die agressie tegen de blanken moeten gebruiken. '

Maar hij kon dansen. De tiener Jones begon op een jamsessie van Charlie Parker spontaan te dansen, en kreeg van de saxofonist het advies om verder te gaan. Jones had echter moeite met New York, waar je als zwarte alleen als ober of muzikant de beroemde Cotton Club binnen kon komen. Met de groep The Moderniques trok hij vanaf 1954 dansend Europa door, totdat ze in Amsterdam uit elkaar gingen. Jones had een retourticket VS op zak, maar Sieto en Marijke Hoving vroegen hem in 1957 voor hun taboedoorbrekende cabaretprogramma Niet voor lange tenen. Daarbij hoort ook de introductie van een zwarte artiest.

Jones kreeg daarna zo veel werk dat hij in Nederland bleef. Zijn rol van Dinky in het oer-Hollandse Pension Hommeles maakte hem een bekendheid. Daarna volgde Pipo de Clown, De Avonturen van Pa Pinkelman en Tante Pollewop en musicals als Kiss me Kate (1964) en Irma la Douce (1973). En hij deed veel andere dingen. Hij was bijvoorbeeld woordvoerder van de M-brigade die opriep tot het drinken van melk.

Niet alleen op artistiek gebied, maar ook sociaal zorgde Donald Jones voor een doorbraak. Samen met Adèle Bloemendaal vormde hij het eerste bekende gemengde paar. Kort na de geboorte van hun zoon John, later bekend als stand up comedian en acteur, ging het echtpaar uit elkaar.

Door zijn positie in het Nederlandse amusement werd Jones door sommigen wel als 'beroepsneger' gezien. Annie Schmidt en Cor Lemaire schreven voor hem de eerste Nederlandse 'negrospiritual'. Ofschoon het racisme er misschien in Nederland niet zo onbeschoft vanaf droop als in de VS, was Jones de zwarte artiest zoals de blanke Nederlander die graag zag: lenig en altijd blij. Het typische beeld, zoals dat ook in reclames lange tijd werd getoond.

Die typecasting is lang doorgegaan. In de tv show Blauwe Plekken (1990) weigerde Donald Jones als vrolijk dansende-basketballende God Herman van Veen de toegang tot de hemelpoort, omdat hij nog niet genoeg blauwe plekken heeft opgelopen. Het studentenblad Propria Cures riep Donald Jones ironisch uit tot 'Neger van de Eeuw'.