Leer Nietzsche kennen in tien vrolijke lessen
Deze week verscheen een nieuwe vertaling van Nietzsches belangrijkste boek: De vrolijke wetenschap. Ruim een eeuw oud, maar ook de moderne mens kan er nog een hoop van leren. Tien lessen van Nietzsche-kenner Martine Prange.
1.
Liefde: leren liefhebben van de omgeving - Heb de ander lief. Nee, niet als Bijbels gebod. Niet al je naasten, niet heel de mensheid. Dat is voor Nietzsche een te abstract fenomeen. Anderen en je omgeving liefhebben is een kwestie van dagelijkse training: probeer met een warm oog je omgeving te beschouwen en lief te hebben (VW 334). Ook beter voor de wetenschap (zie inzet).
2.
Wetenschap: wetenschap moet niet bedreven worden als iets koels en ernstigs, maar met warmte en betrokkenheid. Wetenschappers moeten zich laten leiden door hun intellectuele geweten (VW 2; VW 335) en vrolijk zijn.
3.
Kunst: goede kunst is de stilering van een overvloed aan levenslust en de botsing van verschillende artistieke opvattingen (VW 370). Zie ook: Dionysisch pessimisme en stijl.
4.
Stijl: ook je eigen persoonlijkheid moet je stijl geven, als ware je zelf een kunstwerk. De uitdaging voor individuen is de overvloed aan levenslust en de strijd tussen verschillende culturele normen en opvattingen (wat Nietzsche later ook 'wil tot macht' noemt) te stileren tot een eenheid, een nieuwe stijl die als standaard en toetssteen zal fungeren van alles wat daarna komt (VW 290).
5.
Dionysisch pessimisme: versus Romantisch pessimisme. Het Romantische pessimisme wijst het leven af. Het Dionysisch pessimisme weet ook wel dat het leven absurd en zinloos is, maar stelt dat de uitdaging voor de mens is het desondanks te omarmen en lief te hebben (zie: amor fati).
6.
Amor fati: 'houd van je lot' of 'de liefde tot het lot' (daar zijn hele discussies over in de Nietzsche-literatuur). Het gaat niet om het accepteren van je leven, alsof je je fatalistisch neerlegt bij je lot, want het is nu eenmaal wat het is, en beter zal het niet worden. Het is je leven omarmen alsof je het zelf zo gewild hebt (VW 276). Zie ook: eeuwige terugkeer van het gelijke.
De vrolijke wetenschap
non-fictie
Friedrich Nietzsche
Uit het Duits vertaald door Hans Driessen.
Vantilt;
352 pagina's; euro 22,50.
7.
Eeuwige terugkeer van het gelijke: dit is geen metafysica (althans, niet in dit boek, in Aldus sprak Zarathustra wel), maar een ethische imperatief: leef je leven zo dat je op de vraag of je het precies weer zo zou willen, hartgrondig 'ja' kunt zeggen. Dat wil niet zeggen dat je alles even leuk hebt gevonden, maar dat er in elk geval één ogenblik in je leven was dat al het andere (dat er nu eenmaal noodzakelijk aan voorafging en er noodzakelijk uit voortvloeide) de moeite waard maakte (VW 341).
8.
Dood van God: God is dood - we ervaren een terugkeer van religie in deze neo-Romantische tijd, waarin iedereen weliswaar met zijn blote voeten in de aarde wil staan, maar ook met zijn hoofd in de hemel wil zweven, het liefst de zevende. Maar God is echt dood. We zullen er dus zelf iets van moeten maken. Daarover niet getreurd: het is inderdaad zeer tragisch, maar het opent ook nieuwe horizonten en een grote vrijheid, bijvoorbeeld om zelf te denken (VW 125, VW 124, VW 343. Zie ook: denken).
9.
Denken: kost tijd. Tegenwoordig denkt men met 'het horloge in de hand', schrijft Nietzsche. Met de komst van sociale media zelfs 'tussen de Facebook- en Twitter-berichten door', kun je daar nu aan toevoegen. Ofwel: men denkt niet meer, er is alleen nog verstrooiing. Filosofie en wetenschap moeten weliswaar vrolijk zijn voor Nietzsche, maar de lichtheid die hij bepleit is gericht tegen de 'geest der zwaarte' van Kant, Schopenhauer en Wagner, die een knieval maakten voor de moraal en daarmee uiteindelijk 'het morele geweten' voorrang gaven boven het intellectuele geweten. Vrolijk- en lichtheid betekenen 'lichtvoetig' en niet 'leeghoofdig'. Dus leg die mobiele telefoon weg, klap die laptop dicht en pak dit boek op, voor een dosis vrolijke, humorvolle, speelse doch ernstige filosofie als otium en bellum (VM 329. Zie ook: Vrolijke wetenschap).
Hoogleraar die boeken over Nietzsche schreef
Martine Prange is hoogleraar filosofie van mens, cultuur en samenleving aan Tilburg University en Nietzsche-kenner. Over Nietzsche schreef zij de boeken Lof der Méditerranée: Nietzsches vrolijke wetenschap tussen noord en zuid (Klement, 2005) en Nietzsche, Wagner, Europe (Walter de Gruyter, 2013).
10.
Vrolijke wetenschap: kun je alleen ontwikkelen door 'als een hagedis' in de zon te luieren aan de Middellandse zee. Véél otium dus. Gooi De vrolijke wetenschap in een koffer en ga als de wiedeweerga naar Genua, waar Nietzsche dit boek schreef. De vrolijke wetenschap is namelijk ook een ode aan de Mediterranée, een echt 'zuidelijk' boek, geschreven 'in de taal van de dooiwind' (zie voorwoord).
