Lamentations of Judas stelt pijnlijke vragen: hoe was het als zwarte man te strijden voor een racistisch bewind? ★★★★☆

Met de MENSEN uit Pomfret, Zuid-Afrika, staat er in de begintitels van Lamentations of Judas, de laatste film van de in maart overleden documentairemaker Boris Gerrrets. Die kapitalen zijn een nadrukkelijk appèl aan de toeschouwer: beschouw de hoofdpersonages van de film niet zomaar als gewetenloze oorlogsmisdadigers; blijf je bewust van hun menselijke waardigheid, hoe wreed hun daden ook waren en hoe weinig berouw ze ook mogen tonen.

Misschien zijn de Angolese bewoners van het armetierige woestijnstadje Pomfret inmiddels ook zelf vergeten dat ze mensen zijn. In de jaren zeventig werden ze, vaak op zeer jonge leeftijd, door Zuid-Afrika gerekruteerd voor het beruchte 32ste bataljon, dat bloedig huishield ten bate van het apartheidsregime. Diezelfde mannen leven nu als kreupele verschoppelingen aan de rand van de Zuid-Afrikaanse samenleving, in half gesloopte huizen op een dor stuk grond.

In interviews vertellen ze hun geschiedenis, ieder voor zich zittend aan een tafel in de buitenlucht. Met nuchtere, directe vragen probeert Gerrets (Shado’man) tot hen door te dringen. Hoe was het voor hen, om als zwarte mannen te vechten voor een racistische regering? Waar denken ze ’s nachts aan, in bed? Hebben ze spijt?

Soms zijn de vragen zo pijnlijk dat ze echt iets loswoelen bij de mannen. De meeste van hen beklagen in Lamentations of Judas vooral hun lot en redeneren eventuele schuldgevoelens meteen weg. Ze waren soldaten die deden wat ze moesten doen en die niets te kiezen hadden, bezweren ze, in lang aangehouden tableaus waarbij je hen recht in het gezicht kijkt. Schrijnende, confronterende en aangrijpende scènes zijn het.

Ietwat erbij gesleept voelen de fragmenten waarin diezelfde mannen meespelen in een Pasolini-achtige verfilming van de lijdensweg van Christus, gezien door de ogen van Judas Iskariot, de apostel die Jezus aan de Romeinen verried. Dat Gerrets het perspectief kiest van de veronderstelde slechterik van dat verhaal, stelt hem evenwel in staat de grenzen tussen goed en kwaad verder af te tasten en te onderzoeken waar de wil van het individu botst op de macht van de omstandigheden.

Die bijbelse film-in-de-film functioneert ook als rollenspel dat de veteranen dichter bij hun opgekropte gevoelens moet brengen. Judas wordt vertolkt door de zoon van een inmiddels overleden lid van het 32ste bataljon: een jonge man die het leed van de gemeenschap lijkt samen te ballen in zijn priemende oogopslag. ‘Je opa was een goed mens’, zegt hij thuis tegen zijn dochter. Gelukkig heeft Gerrets’ humanistische zwanenzang ook plek voor zulke intieme, naar verzoening zoekende momenten.