Koortsachtig werken schilders en tekenaars in Haarlem aan een geheimzinnige kunstestafette

‘Zal ik die keuken anders maar helemaal weglaten?’ Pietsjanke Fokkema kijkt kritisch naar haar schilderij in wording. Daarop is rechts in beeld een al behoorlijk uitgewerkte keuken te zien. ‘Over de vlakindeling ben ik tevreden, maar in die keuken staan eigenlijk te veel kleine gedoetjes.’ Ze moet snel beslissen. Ze heeft nog maar een paar uur de tijd om haar werk af te krijgen. Fokkema neemt deel aan het kunstproject In a Pig’s Whisper in de Haarlemse Vishal, waarvoor ze binnen één dag een nieuw kunstwerk moet maken. De afgelopen weken waren er elke dag twee nieuwe kunstenaars aan het werk in de voormalige overdekte markthal uit 1769, die tegenwoordig als expositieruimte dient.

Kunstenaar Chantal Breukers, die het project met collega-kunstenaars Noor van der Brugge en Beth Namenwirth bedacht en initieerde, vertelt: ‘In a pig’s whisper betekent ‘in een mum van tijd’. Dit project is een soort ‘cadavre exquis’ zoals de surrealisten dat hebben uitgevonden, een gedicht dat wordt geschreven door meerdere dichters.’ Daarbij bedenkt de eerste dichter één dichtregel, de tweede reageert daarop met een nieuwe regel en vouwt het papier zo om dat de eerste regel onzichtbaar wordt, en zo verder.

Voor In a Pig’s Whisper is aan dertig uiteenlopende schilders en tekenaars gevraagd te reageren op het werk van de kunstenaars van de dag ervoor. Ze krijgen alleen het werk van hun voorganger te zien, alle eerder gemaakte kunstwerken zijn afgeschermd. Breukers: ‘In a Pig’s Whisper lijkt ook wel op het spelletje waarbij kinderen een woord of zin aan elkaar doorfluisteren, en er uiteindelijk iets compleet anders uitkomt dan waarmee het begon.’

Aan de lange zijden van de eeuwenoude markthal zijn twee enorme stroken wit canvas gespannen, die gedurende het project gevuld raken met tekeningen en schilderijen. De initiatiefnemers, die alle drie ook als kunstenaar meedoen, bedachten nog een paar extra spelregels voor een avontuurlijk werkproces: (1) er wordt gewerkt op een vast formaat van 150 bij 120 centimeter en (2) iedereen moet precies om 17.00 uur een foto doorsturen naar zijn of haar opvolger, zodat die zich enigszins kan voorbereiden. Sommige kunstenaars arriveren na een slapeloze nacht met mappen vol schetsen, en er wordt van ’s ochtends vroeg tot ’s avonds laat koortsachtig doorgewerkt.

Herkenbare jas

Het schilderij van Fokkema maakt ze in reactie op voorganger Casper Warmoeskerken. Die maakte een schilderij van een zwarte jongen met een grote donsjas, met op de achtergrond een roze straatlantaarn en elektriciteitspalen. Hoewel de jongen wat verscholen zit onder zijn pet en capuchon, lijkt zijn borende blik de bezoeker overal in de Vishal te volgen.

In het werk van Fokkema zien we een grote woonkeuken, waarin die roze straatlantaarn terugkomt in de vorm van roze kamerlampen. Op de voorgrond staan twee stoelen met daarop rommelig gedrapeerde kleren. Op de rechterstoel is de jas te herkennen van de jongen uit het werk van Warmoeskerken.

Door zulk spel met in dit geval kleur (roze), lijnen (de verticale lantaarns) en thematische elementen (zoals de jas) ontstaat er spannend beeldrijm tussen de werken onderling. Dat nodigt de bezoekers op hun beurt uit tot een nieuw spel: het zoeken naar overeenkomsten en het fantaseren over de keuzen van de kunstenaars.

Fokkema vertelt dat de woonkeuken op haar schilderij haar eigen woonkeuken voorstelt. ‘En die donkere man van Warmoeskerken, die is bij mij thuis langsgekomen en heeft al zijn kleren uitgetrokken.’ Ze wijst naar de kleren op de linkerstoel: ‘Net als ikzelf. Het is een verleidingsscène, snap je?’ Ze lacht. ‘Ik noem dit werk: One Day/Night Stand.’

Prachtig varken

Hoe begin je een fluisterspel? Chantal Breukers vond het schilderij Boer met varken (1644) van Adriaen van Ostade als startpunt. ‘Een gelukje: hij is een Haarlemse held’, zegt Breukers, ‘en dan heeft hij ook nog eens zo’n prachtig varken geschilderd.’

De hekkensluiter van In a Pig’s Whisper is Hamid el Kanbouhi. Op vrijdag 19 augustus zal hij de twee naar elkaar toe gegroeide stroken canvas in één extra groot eindwerk aan elkaar schilderen. Breukers: ‘Hij werkt altijd groot, snel en met zwier; hij mag de ketting aan elkaar rijgen. Of beter nog: hij maakt het slotje van de ketting.’

Op zaterdag wordt het eindresultaat van het Haarlemse fluisterspel onthuld én worden de afzonderlijke kunstwerken (die over twee weken, na de expositie, worden losgesneden) verkocht. Bezoekers kunnen vrijdag in de Vishal nog zien hoe indrukwekkend snel en knap groot nieuw werk gestalte krijgt. En hoe dat ook soms weer razendsnel verdwijnt. Van de keuken van Fokkema is tien minuten na haar getwijfel – in een mum van tijd – al geen spoor meer te bekennen.