'Kom, kom, kom, pussy, pussy, kom'

'Misschien kunnen we zelfs een potje dammen. Dit is het meest ontspoorde dat ik heb gedaan in tijden.'

Vlogger Willem Vink (18 jaar, ruim 11 duizend abonnees op YouTube) staat opgewonden op het viaductje boven het perron van station Nijmegen Heyendaal. Geflankeerd door twee vrienden, net als hij vol in beeld. Op de achtergrond klinken zomerse beats. 'Ik sta echt te trillen. Hij kan elk moment komen.'

Dan rolt de Veolia-trein het station binnen. Partner-in-crime Jim zegt nog: 'Hij stopt echt kut. Dit moeten we echt niet doen.' Maar Willem zet door. 'Jawel, jawel, serieus, jawel, kom, kom, kom, pussy, pussy, kom, kom, kom, lukt wel, lukt wel, go.'

Daar gaan ze, over de reling, het dak van het treinstel op, camera's in de hand.

Dan begint de trein te rijden. Een high-five. 'Holy shit!'

'Ik weet niet of jullie mij kunnen horen', schreeuwt Willem in de lens, 'maar dit is het meest bizarre dat ik ooit in mijn leven heb gedaan.' Dan moet hij bukken. 'Wow!'

Bij station Mook Molenhoek springen de tieners van het dak van de trein. Ze rennen het perron af. Buiten adem van opwinding vinden ze de camera weer. 'Als jullie deze video leuk vonden, vergeet dan geen duimpje omhoog achter te laten. En doe dit thuis niet na.'

_{De tekst gaat verder onder het beeld.}

'Hunten op de kick'

Het betreffende filmpje is in een dag al 55 duizend keer bekeken. De waardering: 2.400 duimpjes omhoog, 2.100 naar beneden.

Veolia, de beheerder van de lijn, is woedend en spreekt van volstrekt onverantwoord gedrag. Het bedrijf doet aangifte tegen Vink en zijn vriend Jim. Woordvoerder Nicky Jansen wijst erop dat dit soort acties strafbaar zijn. 'Het is niet cool en levensgevaarlijk. Het zijn idioten, echt malloten. Doe dit niet na, het is niet vet. '

In Rusland is het treinsurfen een hype onder YouTubers. 'Laat het in godsnaam hier geen hype worden. Ik wil er niet eens over nadenken', aldus Jansen. Volgens haar staat een jarenlange gevangenisstraf tegenover de actie van Vink. De politie is een onderzoek begonnen.

En Willem? Die is geschrokken van de reacties, liet hij vanmorgen weten in een uitzending van radiostation Qmusic. 'We hadden dit niet zien aankomen.' Veolia kan excuses en een bloemetje verwachten. 'Ik heb er echt spijt van.'

Maar, zegt hij ook: 'Het is gewoon een leuke actie van ons geweest, tussen aanhalingstekens. We hebben de route drie keer gecheckt. We zijn gewoon entertainers. We hunten op de kick.'

Ze zijn bovendien niet de enige waaghalzen. 'Op YouTube staan heel veel video's die een slechte invloed hebben. Dus eigenlijk zou je dan heel YouTube kunnen verwijderen.'

Kinderspel?

Treinsurfen, dat zagen we in Nederland niet eerder zo in beeld. Maar Willem heeft een punt. Neem de ogenschijnlijk onschuldigere 'pass-out-challenge' of 'choking game'. De uitdaging: opzettelijk flauwvallen door te hyperventileren en plotseling op te staan. Het tijdelijke zuurstoftekort zou zorgen voor een roesachtige ervaring.

Op YouTube zijn alleen al tientallen Nederlandse flauwvalfilmpjes te vinden. Ook van razend populaire vloggers, met een gezamenlijk bereik van honderdduizenden volgers. Boyband en vlogcollectief Zomaer (bekend van het tv-programma Holland's Got Talent) maakte een flauwvalfilmpje dat 147 duizend keer is bekeken. Bij de flauwvalvlog van het drietal ZU5E (opgekocht door RTL) is de teller in zes maanden opgelopen tot 349 duizend views. Ze vinden massaal navolging. Soms bij kinderen van nog geen tien jaar. Ook zij leggen alles vast.

Kinderspel? Wereldwijd vielen naar schatting al honderden dodelijke slachtoffers.

'Levensgevaarlijk'

'Het is levensgevaarlijk', zegt Jan Hindrik Ravesloot, als hoogleraar fysiologie verbonden aan het AMC. Als hersenen te lang worden afgesloten, ontstaat er schade. Na vijf minuten sterven de eerste hersencellen af. 'Het is Russisch roulette. Als je jong bent, kun je natuurlijk wel wat hebben. Maar het centrale zenuwstelsel krijgt een enorme opdonder. Het is de ergste nood waarin je maar kunt verkeren: de laatste stap tussen jou en de dood.'

Jeugd- en onderwijsorganisaties hebben echter totaal geen zicht op de wurg-, stik- en flauwvalspelletjes. Het Nederlands Centrum Jeugdgezondheid, het Nederlands Jeugd Instituut, de GGD, het Trimbos-instituut, de sectororganisatie van basisscholen, de Onderwijsinspectie, stichting School en Veiligheid, scholenkoepels in grote steden, de politie: allemaal zeggen ze geen idee te hebben hoe populair het flirten met de dood is. Onderzoek en expertise ontbreken, net als voorlichtingscampagnes.

Views en likes

Nieuw is de waaghalzerij niet, zegt Solange Jacobsen van Bureau Jeugd & Media. Ze werden ook al voor het digitale tijdperk gespeeld. 'Eens in de zoveel tijd is het een rage, net als knikkeren.'

Maar het massale gebruik van sociale media werkt imitatiegedrag en grensoverschrijding in de hand, zegt ze. 'Sociale media draaien om identiteitsvorming en onderscheiding. Views en likes verhogen je status. Die dynamiek daagt uit steeds een stapje verder te gaan. Je moet zelf grenzen stellen. En als er iets moeilijk is voor pubers, is dat het.'

Jacobsen herkent de kloof tussen de steeds meer digitale leefwereld van jongeren en het beeld dat instanties hiervan hebben. 'Online ontwikkelingen gaan zo snel. Wat vandaag in is, kan morgen alweer uit zijn.'

Ook ouders en scholen hebben lang niet altijd zicht op wat kinderen met hun smartphones of achter hun laptop uitspoken. 'Wij hebben er nog nooit van gehoord', krijgt Jacobsen vaak te horen. 'Maar dat wil niet zeggen dat het niet gebeurt. Jongeren dagen elkaar uit via WhatsAppgroepen, filmpjes gaan rond. Allemaal buiten het blikveld van volwassenen.'

Idolen van deze tijd

Vlog-expert Tewatha Muller, Jacobsens collega, geeft kinderen en ouders les in digitale mediawijsheid. Volgens haar spelen vloggers een cruciale rol in de verspreiding van challenges. 'Het zijn de idolen van deze tijd. Vroeger wilden kinderen brandweerman worden, nu vlogger.'

Foodvlogs, beautyvlogs, gamevlogs, shopvlogs: ze zijn er in alle soorten en maten. Rechtstreeks vanuit de tienerslaapkamer. Heldendom én commercieel succes binnen handbereik.

De invloed van vloggers kan dan ook niet worden onderschat, zegt Muller. 'Coole filmpjes gaan viral. Volgers, die vaak een paar jaar jonger zijn dan de vloggers tegen wie ze zo opkijken, doen het liefst alles klakkeloos na.'

Natuurlijk hoort stoer en gedurfd gedrag bij de leeftijd, zeker voor jongens, zegt ze. Maar de drang om in de voetsporen van digitale rolmodellen te treden verblindt het zicht op de gevaren. Waarschuwingen helpen niet. 'Thuis niet nadoen? Dat is voor veel fans eerder een aanmoediging dat wel te doen.'

Extreme deo-challenge

Soms gaat het mis. Vorig jaar plaatste oppervlogger Enzo Knol (ruim 1,2 miljoen abonnees) een filmpje waarin twee vrienden van hem 'een extreme deo-challenge' doen. De vermeende grap: zo lang mogelijk van dichtbij met een bus deodorant op je arm spuiten. 'Gewoon voor de lol, weet je.' Ook Knol zegt nog: 'Doe dit thuis niet na.' Om te vervolgen: 'Vonden jullie dit een leuke aflevering, spectaculair? Laat dan een duimpje omhoog achter.'

Een aantal basisschoolkinderen deed de jongens toch na en hield daar brandwonden aan over. Een bezorgde juf mailde het NOS Jeugdjournaal over de invloed van filmpjes van bekende YouTubers als Knol op haar leerlingen.

Afgelopen najaar gingen in ook Sneek de alarmbellen rinkelen. Verontrustende omwonenden berichtten op Facebook over kinderen die in een parkje knock-out gingen door het flauwvalspel. Ook op een plaatselijke basisschool deed zich een incident voor, zegt Hanny Durkstra van de gemeente Súdwest-Fryslân. Hoe de jongeren op het idee kwamen? 'We hebben het vermoeden dat ze filmpjes hadden gezien op internet.'

Na de media-aandacht voor de voorvallen in Sneek meldden ook andere scholen incidenten. Onder meer in Bolsward, Drachten, Heerenveen, Burchterveld en Kampen. Op het Wartburgcollege in Rotterdam moest afgelopen najaar een ambulance komen nadat een meisje niet meer bijkwam na drie keer flauwvallen in de wc.

_{Tekst gaat verder onder het beeld.}

Buiten schooltijd, buiten het schoolplein

De grens tussen online en offline is vervaagd, zegt Solange Jacobsen van Bureau Jeugd & Media. Het uitgangspunt: buiten schooltijd, buiten het schoolplein is daarom niet meer van deze tijd, vindt zij. Ze raadt scholen aan het gesprek aan te gaan met leerlingen over wat ze online meemaken.

In samenspraak met de politie besloot de gemeente Súdwest-Fryslân op alle scholen in Sneek voorlichting te geven. Ouders kregen een brief. Toen waaide de rage snel over, aldus Durkstra. 'Waarschijnlijk zijn ook de kinderen enorm geschrokken.'

Maar veel scholen worstelen: moeten we het erover hebben of juist niet? 'Wij willen er op school niet te veel de nadruk op leggen en daarmee de kans lopen dat we kinderen op ideeën brengen, maar we willen u wel bekend maken met dit fenomeen', schreef een school uit Petten na de Friese voorvallen in een nieuwsbrief.

Ook Verslavingszorg Noord-Nederland pleitte voor terughoudendheid met het verstrekken van inlichtingen. 'Je kunt een grote middengroep die nog van niets weet er ook mee op ideeën brengen', aldus een preventiefunctionaris in de Leeuwarder Courant.

Een achterhaald argument, vindt Hanny Durkstra van Súdwest-Fryslân - de gemeente die wel actief voorlichting besloot te geven. 'Ook als wij het doodzwijgen, zien jongeren die filmpjes. Ze zijn 24 uur per dag online. Je kunt niks voor hen verborgen houden.'

Ook ouders dragen een verantwoordelijkheid, zegt Solange Jacobsen. Haar advies: probeer je in de leefwereld van jongeren te verplaatsen. 'Kijk af en toe mee naar een vlogger, zoals je vroeger samen televisie keek. Ook al interesseert Enzo Knol je niets.'