Koerdische versie Tosca wordt tijdens try-outs in Istanbul ineens akelig actueel

Bij de recente try-outs van de opera Tosca in Istanbul waren er Koerdische toeschouwers die zeiden: ‘Dit is ons verhaal! Wanneer heb je dit geschreven, vorige week?’ Celil Toksöz (59), regisseur van de eerste Koerdische versie van Puccini’s opera uit 1900: ‘Sommige bezoekers dachten dat ik een actueel Koerdisch verhaal een verzonnen Italiaanse oorsprong heb gegeven, om censuur of vervolging te ontlopen.’

Het tekent de vreemde situatie waarin de Koerdisch-Nederlandse regisseur zich plotseling bevindt: de politieke werkelijkheid van de Koerden dringt zich op aan zijn operaproject, zowel voor als achter de schermen.

Voor zijn Tosca schreef dichter Kawa Nemir een nieuw Koerdisch libretto, waarin de handeling in de Turkse stad Diyarbakir is gesitueerd. De totstandkoming van de opera, die vrijdag in Amsterdam in première gaat, heeft sterk te lijden gehad onder het Turkse offensief tegen Koerdische troepen in Noord-Syrië. ‘De repetities stonden onder hoogspanning’, vertelt Toksöz. ‘Veel castleden hebben vrienden of familie in het gebied.’ Normaal zou hij zijn spelers dat niet toestaan, maar dit keer bleven de telefoons voortdurend aan. ‘Het is oorlog, er is veel angst en bezorgdheid.’

Opgelopen spanningen

Aanvankelijk zou Toksöz zijn opera produceren in zijn geboortestad Diyarbakir, waar 90 procent van de inwoners Koerdisch is. Tosca zou daar zes avonden spelen in een theater met duizend stoelen. Maar nu de spanningen in Turkije oplopen, is de Koerdische burgemeester en een deel van het stadsbestuur afgezet. Toksöz en zijn gezelschap Rast waren niet langer welkom in de stad. Met een aangepaste cast en kleinere opzet verhuisde de productie naar Istanbul.

‘Maar ook in Istanbul is de spanning om te snijden’, zegt Toksöz. ‘Voorstanders van de oorlog verkondigen hun standpunten luidkeels in elk koffiehuis en op elke straathoek.’ De druk op de Koerdische bevolking neemt toe, zegt hij. Mensen zijn bang. ‘Turkse Koerden die hulp of onderdak verlenen aan gevluchte Syrische Koerden zijn bang om te worden opgepakt.’

Het gezelschap gaf daarom niet veel ruchtbaarheid aan de vier try-outs in Istanbul, afgelopen week. ‘Het leek ons beter om niet heel opzichtig te gaan flyeren of reclame te maken via sociale media.’ Kennissen, familie en vrienden werden via via uitgenodigd om te komen kijken. ‘Voor hen was het een hoognodig samenzijn. Dat juist in deze angstige tijden het Koerdisch mag klinken, werd ervaren als een hart onder de riem.’

Ook inhoudelijk herkennen Koerdische bezoekers zich in het libretto, waarin schilder Cavaradossi, de geliefde van Tosca, ter dood wordt veroordeeld voor hulp aan de gevluchte revolutionair Cesare Angelotti. In de slechte politiechef Scarpia ontwaren de bezoekers diverse machthebbers onder wie ze momenteel te lijden hebben. Toksöz: ‘Letterlijk namen noemen kan gevaarlijk zijn voor mij.’ In Turkije zijn recent 520 mensen opgepakt vanwege ‘persoonsbelediging’. Toksöz ontving al bedreigingen vanwege zijn pro-Koerdische uitspraken in de media. ‘Maar in Nederland zal ik niet zwijgen.’

Meermaals bood hij cast en crew de gelegenheid te stoppen met het project, maar die weigerden categorisch. ‘Deze opera is voor hen echt noodzaak geworden. Het krachtigste dat wij nu kunnen doen is op het podium onze stem laten horen.’