Klem aan de kade is zo’n documentaire die je naar je opstandshooivork doet grijpen

De documentaire Klem aan de kade (KRO-NCRV) van Esther Janmaat en Olaf Schuur was gisteravond precies 40 minuten onderweg toen een vrouwenstem zei: ‘Dannnn geef ik het woord aan de heer Jan Griffejoen.’

Een oudere heer – snor, lichtblauwe trui, leesbril op de neus – liep naar de doorzichtige katheder met de microfoon. Hij zuchtte, legde zijn papieren neer en stak van wal.

‘Geacht college, sinds 1969 woon ik op mijn huidige...’ Zijn stem brak. ‘Ik kan het niet’, zei Jan Griffejoen. Hij maakte een gebaar en liep het beeld uit.

Zijn toespraak bleef achter op de katheder.

Jan woont op een woonboot. Net als Diana en ­André en de anderen aan de kade. Ze wonen er al tientallen jaren, in alle rust. Maar die rust is voorbij. Het geld is gekomen, met plannen en bouwtekeningen en graafmachines om de wereld langs dit stukje Amstel naar eigen inzicht te herscheppen.

‘En nou motten wij opzouten’, zegt André, als hij zijn hond uitlaat tussen de bouwputten. Het worden allemaal hotels.

De boten aan de kade zijn jaren gedoogd, en toen ze eindelijk gelegaliseerd werden, zodat Jan en Diana en André en alle anderen niet langer zonder officiële toestemming in het luchtledige van onoordeelkundig beleid ronddobberden, spande de projectontwikkelaar een proces aan. En won.

Wat volgt, is een eindeloze carrousel waarin gemeente, projectontwikkelaars en de mensen van de kade samen rondjes draaien. Het gaat om vergunningen, persoonsgebonden overgangsrecht, formalisaties en brieven waar niemand ‘ene klote’ van begrijpt. Klem aan de kade volgt de verwikkelingen op de voet, in het spoor van mensen die weigeren zich te laten wegjagen, al zetten ze een glinsterend bedrijfspand op hun lip, een gematerialiseerde bierkaai met een dakconstructie waar het regenwater zó van afstroomt dat het lijkt alsof Jan z’n boot bij elke bui wordt gewaterboard door het grootkapitaal.

Jan eet intussen een ‘pak Valdispert per dag.’

Diana rekent voor wat de veranderingen inhouden. Heel d’r leven gewerkt, maar zonder ligvergunning is haar boot ‘een lachertje’.

Alle onzekerheid verandert de kadebewoners. Ze ogen strijdbaar, ze bezoeken raadsvergaderingen en ze ontcijferen brieven vol ambtelijke abracadabra. Ze kruipen steeds dichter naar elkaar toe, vormen één front. Maar steeds als de camera doordraait en alleen nog de blikken vangt, wordt de radeloosheid zichtbaar. In hun ogen staat het soort angst dat cynisch maakt.

Klem aan de kade behoort tot het specifieke genre van documentaires die je naar je speciale opstandshooivork doen grijpen. Langzaam ga je naast de mensen aan de kade staan, ook omdat de tegenpartij een vage figuur in de verte blijft. Een zeldzame ‘tegenstander’ die goed in beeld komt, is iemand die bij André de geluidshinder komt meten – een scène die rechtstreeks uit een Jiskefet-magazijnopruiming moet komen.

En aan het eind herhaal je wat Jan zegt, nadat hij overstuur achter het spreekgestoelte is weggehold.

‘Die kútgemeente.’