Kijk nou eens: jongere leest boek, juist dóór TikTok

Geen dansje en ook geen meme, zoals in de meeste TikTok-filmpjes, maar een filmpje waarin Soraya Riem van uitgeverij Lebowski vijf boeken omhooghoudt die ze vervolgens gaat bespreken. Het filmpje trekt bijna 200 duizend kijkers en wordt 17 duizend keer voorzien van een like. In de reacties veel tieners die schrijven dat ze graag willen lezen, maar worden afgeschrikt door de verplichte kost die ze door docenten Nederlands krijgen voorgeschoteld. Riem geeft ze honderden tips. ‘Als je leraar zegt dat je deze boeken niet mag lezen voor je lijst, mag hij me bellen.’

Vrijdag is de Boekenweek van Jongeren begonnen, de jaarlijkse campagne waarmee de CPNB, het marketingbureau voor het boekenvak, probeert jongeren aan het lezen te krijgen. Een moeilijke opdracht, maar afgelopen zomer was er onverwacht goed nieuws: Nederlandse boekwinkels zagen grote drommen pubers binnenkomen, voorzien van digitale, vaak dezelfde verlanglijsten. ‘Als sprinkhanen haalden ze alle kasten leeg’, zei Grietje Braaksma van de Utrechtse boekhandel Broese een paar weken terug verbijsterd in de Volkskrant.

Die opleving komt niet zozeer door inspanningen van officiële boekpropagandisten als de CPNB of door het ‘leesoffensief’ van de ministers Slob en Van Engelshoven. Zij is te danken aan #BoekTok, een boekenhoekje op het sociale medium TikTok waar jongeren boeken bespreken, voorlezen en tips uitwisselen, meestal in video’s van een halve minuut. Vooral Engelstalige young-adultboeken zijn in trek, maar ook Nederlandse literatuur wordt steeds vaker met succes gepromoot op TikTok.

Het in populariteit groeiende platform wordt voornamelijk gebruikt door jongeren. Breng een bezoek aan TikTok en je bent zonder problemen een halfuur verder: filmpjes volgen elkaar automatisch en in moordend tempo op, zorgvuldig inspelend op je persoonlijke voorkeuren. De 1,7 miljoen Nederlandse gebruikers laten zich graag onderdompelen in deze digitale snoepwinkel. Niet echt het publiek waar de boekhandel het van moet hebben, zou je zeggen – maar dat is dus wel zo, met dank aan #BoekTok.

Hashtag

De hashtag kwam in 2020 in de Verenigde Staten en Groot-Brittannië op als #BookTok en werd langzaam populairder in Nederland. Soraya Riem (28), eventmanager bij uitgeverij Lebowski, gebruikte TikTok aanvankelijk om kookfilmpjes te delen. Toen ze met volgers in gesprek ging over haar dagelijks leven, merkte ze dat er animo bestond voor filmpjes over haar andere passie: boeken. Inmiddels is Riem met 85 duizend volgers de bekendste BoekTokker van Nederland en dat aantal volgers groeit snel.

In korte filmpjes presenteert Riem een pitch over boeken waar ze enthousiast over is en legt ze uit wat het werk bij haar teweegbrengt. In de afgelopen weken besprak ze in samenwerking met de CPNB de vijf genomineerden voor het Beste Boek voor Jongeren.

Zoals veel jongeren maakte Riem op de middelbare school kennis met literatuur, via de leeslijsten van het vak Nederlands. Inspirerende ontmoetingen waren dat niet. ‘De middelbare school heeft lezen bij mij afgeschrikt. Ik heb adhd en dyslexie, wat concentreren op een boek sowieso een uitdaging maakte, maar ik herkende me ook totaal niet in de boeken op de lijst. Werk van oude mannen dat niets te maken had met hoe ik me op dat moment voelde. Ik begrijp wel dat Reve belangrijke literatuur is, maar om er nou mee te beginnen, dat is gewoon niet zo’n goed idee.’

Ontmoedigd

Onder haar volgers ziet Riem veel scholieren die wel willen lezen, maar worden ontmoedigd door de verplichte literatuurlijst. Geen van de genomineerden voor het Beste Boek voor Jongeren staat erop. Onbegrijpelijk, volgens Riem, want dit zijn boeken die aansluiten bij de leefwereld van jongeren. En die grotere herkenbaarheid verklaart nu precies het succes van #BoekTok, zegt ze. ‘De boeken die ik bespreek hebben raakvlakken met wat jonge mensen in het dagelijks leven meemaken. Boeken kunnen zoveel met je doen, maar daarvoor moet je wel weten wat goed bij je past. Als volgers al een favoriet boek hebben, probeer ik ze iets aan te raden wat daarop lijkt.’

De opkomst van #BoekTok tornt ook voorzichtig aan het idee dat jongeren boeken massaal zouden hebben ingeruild voor smartphones. In verklaringen voor de ontlezing onder jongeren – 40 procent van de Nederlandse 15-jarigen vindt lezen tijdverspilling, 60 procent van hen zegt alleen te lezen als het moet – worden sociale media vaak als belangrijke boosdoener aangevoerd. De digitale snoepwinkel zou de leeshonger hebben gestild. Het is te kort door de bocht, vindt Riem. ‘Dit idee bestaat al zo lang. Ik begrijp niet dat er in al die tijd zo weinig mensen op het idee zijn gekomen om sociale media juist te benutten om mensen aan het lezen te krijgen. Gelukkig komt die beweging nu op gang, maar het komt echt uit de jongeren zelf.’