Jennifer Nansubuga Makumbi vertelt fascinerende verhalen over vrouwen in Oeganda ★★★★☆

Na de eerste man is het de beurt aan de eerste vrouw. Met haar grote, veelstemmige roman Kintu trok de Oegandees-Britse schrijver Jennifer Nansubuga Makumbi een eigen versie van de ontstaansmythe van haar volk door tot onze tijd. In haar nieuwe werk, De eerste vrouw, zou Kintu’s legendarische wederhelft Nnambi in het middelpunt moeten staan, maar Makumbi heeft iets anders in petto.

De Nnambi in dit boek is een ander archetype: de kwade stiefmoeder, ‘de feeks’, zoals ze wordt genoemd. Die heeft geen zin om een onbekende dochter van haar man uit een eerdere affaire op te nemen in haar welgestelde gezinnetje in de stad Kampala. Deze Kirabo, een ouder meisje uit een traditioneel dorp, is de heldin in de roman (dat vermeldt Makumbi in een lijstje met personages). Ze kent haar moeder niet en groeit op bij haar grootouders op het platteland.

Daar woont ook een ‘heks’, Nsuuta, een intrigerende vrouw die haar gezichtsvermogen in rap tempo verliest en met wie Kirabo’s vader een bijzondere band heeft. Waarom gaat vader Tom altijd naar deze vrouw toe als hij op bezoek is in zijn geboortedorp? Zo zijn er meer raadsels in het jonge leven van de hartveroverende Kirabo, waarom zij soms kan vliegen, bijvoorbeeld.

Universele ondertoon

In Kintu verbond Makumbi uiteenlopende verhalen en personages uit verschillende eeuwen met elkaar via een familievloek, die aan het slot tot een catharsis leidt. In De eerste vrouw blijft ze dicht bij de familie van Kirabo. Intriges tussen familieleden en dorpsgenoten, echtelijke ruzies en ook meidenvriendschappen en eerste verliefdheden wisselen elkaar af. De zoektocht naar een huwelijkspartner krijgt een universele ondertoon in Makumbi’s vertelling, een knipoog naar Jane Austen lijkt het soms, Pride and Prejudice in Oeganda.

Die associatie dient zich vooral aan in het verhaal van Kirabo’s oma Alikisa en de bijna blinde genezeres Nsuuta, die een professionele verpleegkundige was tot ze haar zicht verloor. De rivaliteit tussen de twee oude vrouwen fascineert de jonge Kirabo, die zich tot beiden sterk voelt aangetrokken. Makumbi maakt in deze roman één flinke tijdsprong: naar de jeugd van de twee oude vrouwen en hun innige vriendschap toen. Ze sloten een geheim pact, dat anders uitpakte dan hun bedoeling was.

Het is een van de mooiste delen van de roman. Het draait om verwachtingen en aspiraties van vrouwen in het leven, manieren om het heft in eigen hand te nemen en onder de traditie uit te komen zonder de familiebanden te schaden, want die zijn uiteindelijk het belangrijkst in hun cultuur.

Militaire dictatuur

Kleindochter Kirabo groeit op in een andere tijd, tijdens de moorddadige militaire dictatuur van Idi Amin Dada in de jaren zeventig. De vader van haar grote puberliefde Sio wordt door soldaten weggesleurd en vermoord. De kostschool voor meisjes waar zij haar opleiding krijgt, wordt een kamp voor het invasieleger uit Tanzania dat Amin in 1979 ten val brengt.

Bij Makumbi vormen zulke historische drama’s de achtergrond van de intieme gebeurtenissen in de levens van de hoofdpersonen. En in deze roman vooral in die van de vrouwen; de mannen spelen slechts bijrollen. Kirabo zoekt haar moeder: waarom wil die niets van haar weten? Waarom ging het mis tussen haar oma en Nsuuta?

Wat deze kwesties te maken hebben met de oude legende van Kintu en Nnambi? Dat onthult de ‘heks’ Nsuuta, de tweede hoofdpersoon, al in het begin van het boek: Kirabo is zo bijzonder en kan vliegen omdat zij nog de ‘oerstaat’ van de eerste vrouw in zich heeft, de onafhankelijke kracht, de moed en trots, die volgens de overlevering is onderdrukt, maar in een meisje af en toe weer de kop opsteekt. En misschien schuilt ‘de eerste vrouw’ wel in elke vrouw.