Review
Jeanne d'Arc is soms sidderend en soms saai
Soms blijft deze Jeanne steken in zwaar Duits teksttoneel en is de enkele vlucht in kitsch en een beetje overacting een welkome verademing. Sallie Harmsen is, als Jeanne d'Arc, van beide markten thuis: soms sidderend, soms saai.
Tegen het einde van de avond, als we er al zo'n drie uur op hebben zitten, trekt Theu Boermans alsnog alle registers open in zijn voorstelling Jeanne d'Arc. Boerendochter Jeanne (gespeeld door Sallie Harmsen) wordt door de Franse koning binnengehaald als grote heldin. Dankzij haar is de strijd tegen de Engelsen gewonnen, maar zelf heeft Jeanne het gevoel dat ze heeft gefaald. Ze is immers verliefd geworden op een Engelse veldheer. Tijdens dit interne conflict draait de grote houten decormuur spectaculair open en dicht, zien we een podiumbrede projectie van een sterrenhemel en luisteren we naar pompende orgelmuziek.
Heerlijke kitsch is het, als de zinderende finale van een sciencefictionfilm. Via een draailuik bovenin het decor verschijnt dan ook nog Maria, ongeveer zoals ook Obi-Wan Kenobi na diens dood aan boerenzoon Luke Skywalker verschijnt om hem te onderrichtten in het gebruik van The Force, de geheimzinnige kracht die de Jedi gebruiken in de Star Wars-films. Ook Jeanne lijkt een dergelijke buitenaardse kracht te bezitten. Haar tegenstanders noemen haar daarom een heks. Maar de gebroken Jeanne hervindt haar kracht en onder haar aanvoering boekt het Franse leger andermaal een overwinning. Jeanne overlijdt aan haar verwondingen, als heldin. Idealisme wint.
En die brandstapel dan? Belandde Jeanne d'Arc niet op een brandstapel? Jawel, maar die paste niet in de 'romantische tragedie' die Friedrich Schiller voor ogen had toen hij Die Jungfrau von Orleans, zoals het stuk oorspronkelijk heet, in 1801 schreef. Dus dat veranderde hij, zoals hij wel meer historische feiten aanpaste. Vandaag de dag is het stuk goed te spiegelen aan actuele conflicten. Van IS-strijders, meisjes met bommengordels tot de Franse, rechts-radicale Marine Le Pen, die zichzelf schaamteloos presenteert als een moderne Jeanne.
Jeanne d'Arc (***).
Van Friedrich Schiller door Het Nationale Toneel, regie Theu Boermans.
Gezien: 11/2, Koninklijke Schouwburg, Den Haag.
Tournee t/m 30/4.
Boermans zegt vooral aangetrokken te zijn tot 'Jeanne d'Arcs meerduidigheid', omarmd als ze is door kerk, feministen en Franse nationalisten. Daarom laat hij in zijn regie de tekst van Schiller, helder vertaald door Tom Kleijn, zoveel mogelijk voor zich spreken. Dit levert een relatief sobere voorstelling op, zeker voor wie vorig jaar Boermans kluchtige De Revisor zag. Op de reeds genoemde scène na, is dit vaak een voorstelling van pratende hoofden. Soms mooi, zoals de eerste scènes aan het hof van verstoten koning Charles VII, als die op het punt staat zich over te geven aan de Engelsen en Jeanne plots bij hem op de stoep staat ¿ als door god gezonden. Soms saai, als de zoveelste massale veldslag buiten beeld wordt uitgevochten, terwijl een acteur machteloos toekijkt en verslag doet.
Om de sluimerende saaiheid tegen te gaan, ontwierp Bernhard Hammer, Boermans vaste decorman, een houten wand met luikjes erin die flink en heen en weer gereden wordt over het podium. Er kan ook bewegend beeld op geprojecteerd worden en het ding kan open en dicht, als een poort, bijvoorbeeld naar de residentie van koning Charles of Jeannes binnenwereld. Opnieuw zijn meerduidige interpretaties mogelijk. Wel jammer, die kleine technische mankementen op de première zaterdag in de Koninklijke Schouwburg in Den Haag.
De échte Jeanne d'Arc
Als 13-jarige besloot de echte Jeanne om Karel VII te helpen Orléans te bevrijden van de Engelsen.
Toen Jeanne d'Arc werd geboren in 1412 in het dorpje Domrémy, woedde de Honderd-jarige Oorlog tussen de Engelsen en Fransen al jaren. Jeanne was 13 toen ze een stem in haar hoofd hoorde, de stem van God, verklaarde ze later. Ze besloot naar Karel VII toe te gaan om hem te helpen de stad Orléans te bevrijden van de Engelse overheersing.
Er volgden nog meer overwinningen. Maar het leger van Jeanne bleek minder sterk dan ze dacht en in Parijs werd ze opgepakt door Bourgondiërs, een volk dat zich verzette tegen de Fransen. Zij verkochten haar aan de Engelsen.
Na een lang proces, waarin ze werd afgeschilderd als heks, werd ze op 30 mei 1431, als 19-jarige, op de brandstapel ter dood gebracht.
Ook de acteurs kunnen niet verhullen dat er momenten zijn waarop Jeanne d'Arc nogal zwaar Duits teksttoneel is. Een sporadische vlucht in de kitsch, een beetje overacting, is dan een welkome verademing. Vincent Linthorst doet dat goed, als de wufte en overgevoelige koning Charles VII. Hetzelfde geldt voor Tamar van den Dop, die zijn geliefde Agnes Sorel speelt met een subtiel gek randje. Ook Betty Schuurman is als Koningin Isabeau, de aanvoerder van de Engelsen, een overdreven autoritair figuur en een genot om te zien. Een aantal andere spelers blijft daarbij vergeleken steken in een droge tot gortdroge behandeling van de tekst.
Sallie Harmsen ten slotte, als Jeanne d'Arc, mét kort kapsel, is van beide markten thuis. Het ene moment toont ze met haar verbeten hoofd een strijdlust die doet sidderen, het andere moment is ze net zo'n pratend hoofd. Al met al wordt deze Jeanne nooit een personage van vlees en bloed. (Ondanks al het bloed dat ze gedurende de voorstelling op haar witte kleren verzamelt.) Ze blijft weinig meer dan haar mythische symboolfunctie. Meerduidig, zeker. Maar ook ongrijpbaar, en een beetje saai, net zoals Luke Skywalker.
