‘Je kunt beter een getemde man zijn dan een gekooide man’

‘Ik kom uit de jungle en ben in een dierentuin terechtgekomen’, verklaart Babah Tarawally de titel van zijn onlangs verschenen boek De getemde man. Bedachtzaam praat hij over het belangrijkste thema in zijn boek: de man-vrouwverhoudingen die sinds de #MeToo-beweging op scherp staan, afgezet tegen zijn jeugd in Sierra Leone, waar hij opgroeide binnen het Mandingo-volk. Zijn vader had drie vrouwen en achttien tot twintig kinderen – precies weet hij het niet. Op zijn 23ste vluchtte Tarawally voor de burgeroorlog, kwam in Nederland terecht en doorstond een asielprocedure van zeven jaar, waarover hij het autobiografische verslag Gevangen in zwart-witdenken schreef.

Inmiddels is hij 50 en woont hij in Utrecht, waar hij in co-ouderschap met zijn ex-vrouw zorgt voor zijn dochters van 14 en 15. Als columnist voor Trouw schrijft hij om de week over discriminatie en racisme. In De getemde man leidt de zoektocht naar de rolverdeling tussen man en vrouw, gebaseerd op zijn eigen ervaringen in Sierra Leone en Nederland, tot een nieuw manbeeld. ‘Het is een kwetsbaar boek’, zegt Tarawally, ‘geschreven met mijn geweten. Er staan spannende dingen in.’

Noem eens iets.

‘De worsteling tussen wat is aangeleerd en datgene wat voor mij natuurlijk voelt. Maar ik reflecteer ook op actuele thema’s als grensoverschrijdend gedrag en #MeToo. Die discussies lijken in Nederland momenteel alleen over witte mensen te gaan, omdat zij machtsposities hebben. Maar zodra er meer zwarte mensen aan de macht komen, zal de discussie ook in de zwarte gemeenschap relevant worden.’

Wil jij dat moment voor zijn?

‘In Nederland zijn witte mensen heel voorzichtig met de zwarte gemeenschap, omdat die al zo veel klappen krijgt. Als zwarte schrijver ben ik in de positie om het onderwerp binnen de zwarte gemeenschap aan te kaarten, want als wij het er niet binnen onze gemeenschap over hebben, komt er een tijd dat witte mensen over ons gaan schrijven.’

Binnen #MeToo hebben vrouwen het voortouw genomen.

‘#MeToo gaat over seksueel grensoverschrijdend gedrag, maar grensoverschrijdend gedrag is niet alleen seksueel. Bij de overheid en in het bedrijfsleven kunnen we nu op pesten, discriminatie en racisme de term ‘grensoverschrijdend’ plakken, dan snapt iedereen meteen wat er wordt bedoeld. Ik vind dat een enorme vooruitgang. Wat ik vroeger racisme noemde, noem ik nu grensoverschrijdend.’

De getemde man gaat voornamelijk over man-vrouwverhoudingen. Waarom heb je dit thema gekozen?

‘Het besef dat man-vrouwverhoudingen in verschillende culturen zo anders kunnen zijn, kwam een jaar of vijf geleden toen ik als ambassadeur van Amref Flying Doctors naar Kenia ging. Ze namen me mee naar de Masai, waar meisjes worden besneden om hun overgang naar vrouw te markeren. Ik sprak jonge mannelijke krijgers die voortdurend uit waren op seks met deze jonge, besneden meisjes – een meisje dat niet besneden is, is onrein. Soms zijn die meisjes pas 9, 10 jaar oud. Dat was zó shocking voor mij. Mijn eigen dochters waren op dat moment net zo oud en ik realiseerde me dat in mijn familie in Sierra Leone ook alle meisjes werden besneden.’

Had je dat verdrongen?

‘Dat dat niet helemaal tot me was doorgedrongen, is een vorm van privilege: omdat ik een man ben, hoefde ik me er niet mee bezig te houden. In mijn jeugd vroeg ik me wel af waarom mijn oma niet dezelfde rechten had als mijn opa, maar ik ben de confrontatie nooit aangegaan. Pas toen ik in Nederland was, ben ik mijn cultuur anders gaan bekijken en interpreteren. Voor dit boek heb ik mezelf als rode draad genomen en ik heb vroeger geleerd dat de man de baas is. Dat is ingegeven door traditie, cultuur, religie en opvoeding.’

Bedoel je dat het verschil in gelijkwaardigheid tussen man en vrouw sociaal-cultureel bepaald is?

‘Mijn conclusie is dat het enige verschil tussen man en vrouw hormonen zijn. Maar dat betekent niet dat mannen beter zijn dan vrouwen. Daar zit het verschil tussen gelijkheid en gelijkwaardigheid: fysiek zijn mannen en vrouwen niet gelijk, maar ze zijn wel gelijkwaardig, of zouden dat moeten zijn.

‘In Sierra Leone is de belangrijkste betekenis van het leven het voortzetten van het leven, daarom moeten vrouwen kinderen baren, daar is de samenleving volledig op ingericht. Pas als de vrouw dat niet meer kan, na de overgang, is ze vrij.’

En wat als je onvruchtbaar bent?

‘Onvruchtbare vrouwen spelen in Sierra Leone een belangrijke rol in de opvoeding van kinderen van andere vrouwen. Vrouwen voeden elkaars kinderen op. Zo heeft mijn moeder mijn zusje aan haar broer en zijn vrouw gegeven; die broer had zes jongens thuis en ze wilden graag een meisje. Zijn vrouw nam mijn zusje als haar eigen dochter.

‘Mannen werden niet betrokken bij de opvoeding, maar dat begint nu langzaam te veranderen.’

Wat vind je van de betrokkenheid van vaders in Nederland bij de opvoeding van hun kinderen?

‘In Nederland zijn mannen en vrouwen even hoog opgeleid. Vrouwen werken en daarom is het noodzakelijk dat mannen meedoen in de opvoeding, dat de zorgtaken gelijk worden verdeeld.

‘In Sierra Leone verdienen mannen geld en stoppen vrouwen heel jong met school om te trouwen. Toen ik een Nederlandse vriendin kreeg, deden we alles fiftyfifty. Maar mijn Afrikaanse vrienden, die een belangrijke rol spelen in mijn boek, schudden meewarig hun hoofd als ze mij achter de buggy zagen lopen. Afrikaanse vrouwen daarentegen waardeerden het juist enorm. Of ze verweten me dat ik het niet zou hebben gedaan als ik met een zwarte vrouw was geweest.

‘Maar ik ging ervan houden. De band met mijn kinderen werd erdoor versterkt. Bij mijn eigen vader heb ik dat nooit gehad. Hij heeft me nooit geknuffeld; de liefde die ik voel gaat vooral naar mijn moeder en oma. Mijn vader was een traditionele Afrikaanse man, hij is in 2003 overleden. Ik heb geen gelegenheid meer gehad om met hem over deze thema’s te praten.’

In je voorwoord schrijf je: ‘De eigenschappen die mijn vader en opa zo succesvol maakten thuis, leken hier meer op een misdrijf. Wat ze noemen: giftige mannelijkheid.’

‘Mijn vader en mijn opa waren echte leiders, gedisciplineerd en doelgericht. Ze wisten wat ze wilden en kregen het ook. Niets stond hun in de weg hun doelen te bereiken. De eerste keer dat ik opmerkte dat het hier anders is, was in Drachten, waar ik in het asielzoekerscentrum woonde. Op een avond ging ik stappen, ik ontmoette een prachtige vrouw, we zoenden. De volgende avond zou ze ook komen. Ik wachtte haar op, en toen ik haar zag, pakte ik haar hand. Ik was daar om te kunnen zeggen: ‘Ik heb jou.’ Ze trok haar hand weg en zei: ‘Laat me los, dat we gisteren hebben gezoend betekent niet dat ik van jou ben.’ Dat was voor mij echt een confrontatie – in Sierra Leone zou ze mijn vrouw zijn geworden.

‘In Nederland bleek de vrouw er niet te zijn om de man te dienen, maar onafhankelijk in het leven te staan. Ik ontmoette mannen die wars zijn van de denkbeelden van mijn vader, en die toch succesvol waren. In Sierra Leone zou ik mijn vader achterna zijn gegaan. Ik zou twee tot drie vrouwen hebben gehad en meer dan tien kinderen. Dat was mijn route. Misschien had ik het, omdat ik hoger opgeleid ben dan mijn vader, net iets anders gedaan. Maar ik zou de alwetende man zijn geworden, met meerdere vrouwen om mij te helpen om mijn doelen te bereiken. In Nederland moest ik op zoek naar een nieuwe vorm van man-zijn en vond die in de term ‘de getemde man’.’

Je introduceert ook de term ‘de gekooide man’.

‘Een man kent mannelijke en vrouwelijke energie en die moeten in balans zijn. Anders ben je niet getemd, maar gekooid. Gekooid door vrouwen. Hoe zeg je dat in Nederland? Dat een man onder de plak zit van een vrouw. Je kunt beter een getemde man zijn dan een gekooide man. Mijn boek is een pleidooi voor een getemde man, een man in balans. Gekooide mannen willen uitbreken.’

Je schrijft: voor een man draait alles om de dertienminutenprestatie in bed. Dat vond ik een opmerkelijke uitspraak.

‘Veel mannen hebben moeite om met de hormoonbalans van vrouwen om te gaan. Voor en tijdens de ongesteldheid is een vrouw anders dan erna. Als een man zich daar niet bewust van is, wordt die periode een hel voor beiden. Op een teruggetrokken periode volgt vaak een bepaald soort vrolijkheid. Ik pleit voor wederzijds begrip. Een week geen seks, en daarna komt het weer – bij mannen werkt dat nu eenmaal anders.’

En dus moeten vrouwen ook rekening houden met het voortdurende verlangen van de man naar die dertienminutenprestatie?

‘Dat denk ik wel. Veel mannen denken dat een vrouw altijd moet klaarkomen, en als dat niet gebeurt, hij niet man genoeg is. Een vrouw kan op zo’n moment ook zeggen: het is oké, vanavond gaat het om jouw genot, in plaats van: jij denkt alleen maar aan je eigen genot. Als ze dat zegt, is dat echt een deuk in je mannelijkheid.’

Hoe vind je als man een balans tussen de seksdrive en getemd zijn?

‘Dat is voor elke man anders. Een van mijn vrienden in het boek bezoekt parenclubs met zijn vrouw. Dat zou niet mijn manier zijn, maar als dat voor hem en zijn vrouw werkt, dan is zo’n situatie opgelost.’

Waarom zou dat voor jou niet de manier zijn?

‘Omdat ik mijn vrouw niet wil delen. Ik los het liever binnenshuis op. Mannen die vreemdgaan worden snel beticht van een seksverslaving, maar misschien is zijn vrouw niet de juiste vrouw voor hem. Het moet in een relatie seksueel ook klikken.’

En als een relatie al dertig jaar duurt?

‘Je moet geduld met elkaar hebben. Met elkaar in gesprek blijven. Niet aanvallen, niet afwijzen. Seks is een van de grootste problemen in relaties. Gebruik humor, want jij kent je partner beter dan wie dan ook.’

De tradities uit jouw jeugd zijn erg gericht op de seksdrive en voortplantingsdrift van mannen. Werd er ook rekening gehouden met vrouwelijke seksualiteit?

‘De mannen uit mijn jeugd wisten wanneer een vrouw gewillig was. Daarom hebben mannen twee of drie vrouwen, zodat hij altijd seksueel bevredigd kan worden en op bepaalde momenten een vrouw niet tot last is.’

En de vrouwen hadden daar vrede mee?

‘Tot op zekere hoogte. Ik denk niet dat mijn moeder of mijn zus elke dag seks wilde. In het Westen zijn er andere manieren gevonden, zoals de rosse buurt. Mijn vader had drie vrouwen, en zou nooit buiten die drie vrouwen zijn gegaan, daar was de sociale controle te sterk voor.’

Praten over seks kon niet in jouw cultuur, schrijf je. Maar de samenleving is grotendeels bepaald door seksualiteit en voortplantingsdrift en er was veel aandacht voor ‘het kleine orgaan’.

‘Er werd voortdurend gecheckt of jongetjes wel een stijve krijgen, tijdens het douchen bijvoorbeeld, vaak op grappende wijze. Maar ik was te gevoelig voor die grapjes en kreeg daardoor geen erectie. Mijn moeder heeft lang gedacht dat ik geen echte man was.’

Maakte ze zich zorgen over je potentie, of dacht ze dat je gay was?

‘Dat laatste zou niet eens in haar opkomen. Nee, ze dacht aan impotentie. Ik had ook niet al heel jong heel veel vriendinnetjes. ’

Heb je weleens gevoeld dat vrouwen in opstand kwamen en zich verzetten tegen de overheersing van een man?

‘Zodra ze het gevoel kregen dat de man zijn vrouwen tegen elkaar uitspeelde, sloten ze een verbond. Dan kon hij zijn huis niet meer controleren, want de vrouwen vormden een eenheid.

‘Mijn moeder heeft zich één keer echt verzet, toen ze besloot te gaan werken, om eigen geld te gaan verdienen. Daar was mijn vader het niet mee eens, het zou zijn aanzien schaden. Ze heeft doorgezet, ze heeft haar broer laten bemiddelen en uiteindelijk had mijn vader er alleen maar baat bij, want er kwam meer geld binnen. Mijn moeder was toen al de overgang voorbij.’

Zou je kunnen stellen: ik groeide op in een zelfvoorzienende, vreedzame gemeenschap, die opengebroken wordt door westerse invloeden?

‘Neem homoseksualiteit. Gays functioneren op hun eigen manier in de gemeenschap, iedereen doet alsof er niets aan de hand is. Het wordt niet benoemd, maar het is er wel.

‘Het wordt een worsteling als ze hun gay-zijn gaan vergelijken met gays in het Westen. Ik wist als kind dat bepaalde mannen zich als vrouwen gedroegen, maar het stempel ‘gay’ of ‘queer’ was er niet. We zagen het als een kunstvorm, een comedy.

‘Inmiddels wordt door mensenrechtenorganisaties tijdens bijeenkomsten opgeroepen tot gelijke rechten voor homo’s. Terecht natuurlijk, maar daardoor zijn lhbti-rechten ineens een issue, waardoor er juist ook verzet komt.

‘Westerse bemoeienis heeft niet altijd een positieve invloed. Als jij met je westerse vinger komt wijzen, escaleert het sneller. Ik denk: geef andere culturen de tijd, ook om het op hun eigen manier te doen. Je moet in bijvoorbeeld Sierra Leone niet activistisch optreden, maar het lokale onderwijs, kunst en theater steunen. Zorgen dat mensen zelf emancipatoire onderwerpen bespreekbaar maken.’

Op sommige punten van je boek klink je in mijn oren behoorlijk seksistisch. ‘Haar symmetrische gezicht, grote ogen, volle wenkbrauwen en lange wimpers, haar volle ronde borsten, kleine taaie en ronde billen zorgden ervoor dat het bloed richting mijn kruis stroomde.’

‘Ik zie vrouwen als kunst, mooi en prachtig om naar te kijken. Maar ik begrijp je westerse verzet: de vrouw is veel meer dan een lustobject. Als mijn dochter zich opmaakt, vraag ik of ze dat voor haar vriendje doet. ‘Nee’, zegt ze dan, ‘ik doe het voor mezelf.’ Dat is een andere manier van denken. Toch denk ik dat hoe vrouwen zich kleden als ze naar een feest gaan, gericht is op hoe mannen ze willen zien. Kijk hoeveel geld er wordt uitgegeven aan cosmetica en plastische chirurgie.

‘Ik vond het lastig om over de schoonheid van vrouwen te schrijven, omdat ik weet dat ik er weerstand mee oproep. Maar ik wilde toch laten zien hoeveel mannen zo denken en kijken.

‘Als mannen onder elkaar zijn, praten ze vrijwel allemaal op een bepaalde manier over vrouwen, over vrouwen als kunstobject. Dit komt omdat wij mannen veel meer gericht zijn op wat we zien, en vrouwen meer op wat ze horen. Ik heb vaak de neiging om mijn vrienden op dit punt te corrigeren, maar betrap mezelf erop dat ik me soms inhoud en zelfs meedoe, omdat ik niet voortdurend de spelbreker wil zijn. En ik geniet óók van de verhalen.’

Hoe kijken mannen in Sierra Leone naar jou als getemde man?

‘In Sierra Leone vinden ze mij een verrader omdat ik ben gevlucht en niet heb gevochten in de burgeroorlog. Een echte man zou zijn gebleven. Ik heb vrienden in Sierra Leone die hebben gevochten en nu rijk zijn en vooraanstaande posities hebben. Getemde mannen vechten niet, of willen niet vechten. In een oorlog zijn het de ongetemde mannen die uitgroeien tot held.

‘De getemde man is hoe ik naar het leven kijk sinds de navelstreng met Sierra Leone is doorgeknipt. Dit is wat ik van mijn leven tussen twee werelden heb gemaakt.’