Is Wilders een fascist?

Demoniseren noemde Pim Fortuyn het. Je politieke tegenstander in verband brengen met oorlogsmisdadigers, fascisme en racisme - het is een vorm van verbaal politiek geweld. De manier waarop de 'linkse kerk' politieke tegenstanders monddood maakte en ongewenste opvattingen buiten de orde plaatste, betekende een inbreuk op het functioneren van de democratie. Want de associatie met het fascisme legde in de jaren tachtig en negentig een zware hypotheek op het aan de orde stellen van het migrantenvraagstuk. Uiteindelijk werkte het averechts: de gebrekkige integratie van moslimmigranten werd hét politieke thema van de afgelopen tien jaar. En de populisten konden poseren als ridders van het vrije woord die het democratisch gehalte van de Nederlandse politieke cultuur op de proef hadden gesteld.

Niettemin wordt Geert Wilders nog altijd voor een fascist versleten. Aanleiding voor historicus Robin te Slaa om de voorman van de PVV langs de fascistische meetlat te leggen. De uitslag verrast niet: het gedachtengoed van Wilders en de PVV heeft niets te maken met, staat zelfs haaks op, dat van Mussolini, Hitler of Mussert.

Het boekje van Te Slaa is een geslaagde monografie over de oorsprong en de voornaamste kenmerken van het fascisme. Vandaag de dag omschrijven historici het, net als het communisme, als een 'revolutionaire verlossingsideologie'. Verlossing in de vorm van de utopie van de nationale, solidaire volksgemeenschap was er alleen voor het eigen (arische) ras. De nieuwe orde - en uiteindelijk niets minder dan de Nieuwe Mens - kon niet anders dan tot stand gebracht worden door middel van een gewelddadige revolutie waarbij afgerekend moest worden met het decadente liberalisme, het inhalige kapitalisme en de (Joodse) volksvijanden.

Te Slaa laat zien hoe Mussolini en Hitler beïnvloed werden door antiliberale denkers als Le Bon, Sorel en Nietzsche. In sterk gevulgariseerde vorm werd Darwins theorie van de survival of the fittest van toepassing verklaard op de menselijk geschiedenis. Volgens dit sociaal darwinisme gold het recht van de sterkste zowel voor individuen als voor de verhouding tussen staten, naties en rassen. Oorlog is in deze opvatting natuurlijk en onvermijdelijk.

Met democratie hebben de fascisten niet veel op: het volk is irrationeel en kan zichzelf niet besturen. Daarom veronderstelt het fascisme een revolutionaire, dictatoriale elite. Dit is volgens Te Slaa het tegenovergestelde van wat Wilders voor ogen staat. Die keert zich juist consequent tegen de politieke elite. Te Slaa: 'Populisten zijn principiële voorstanders van een zo groot mogelijke invloed van de burgers op het bestuur.' Te Slaa wil ook niets weten van beschuldigingen dat het Führerprinzip op de PVV van toepassing is, met Wilders voorbestemd als leider van het land. Hij ziet Wilders meer als een - niet altijd succesvolle - control freak.

Omdat in zijn optiek het historische fascisme in 1945 definitief is verslagen, acht Te Slaa het niet nodig serieus in te gaan op de argumentatie van Rob Riemen, Ramsey Nasr, Ella Vogelaar, Sybe Schaap, Jan Jaap de Ruiter en anderen die Wilders voor fascist hebben uitgemaakt. Ook het hedendaagse rechts-populisme komt er bekaaid vanaf. Wilders fungeert voor Te Slaa vooral als aanleiding voor een geschiedenisles.