Is seksueel grensoverschrijdend gedrag nog steeds een blinde vlek bij Talpa?

En half jaar na de onthullingen over The Voice wordt er bij mediabedrijf Talpa ijverig gewerkt aan een ‘proces naar meer veiligheid’. Is het genoeg volgens de vrouwen die er werken? En waarom mocht Johan Derksen ondanks de beoogde cultuuromslag terug op tv?

Soms hoef je als bedrijf maar een kleine aanpassing door te voeren om de werkvloer een stuk prettiger te maken voor vrouwelijke collega’s. Zie bijvoorbeeld de grote, transparante trap in de centrale hal van het Hilversumse mediaconcern Talpa, die dagelijks door tientallen vrouwelijke werknemers wordt beklommen.

Onder de trap stond tot enkele maanden geleden nog een piano. Mannelijke werknemers die achter het instrument kropen om wat toetsen aan te slaan, hadden – als ze omhoog keken – een flinke doorkijk. Geen plezierige gedachte voor vrouwen met een rok aan.

Eerst besloot Talpa de piano weg te halen en te vervangen door twee grote planten. Recent is de doorkijk nog grondiger aangepakt en zijn matzwarte platen over de treden gelegd. Wie zich nu nog onder de trap waagt, ziet een pikzwart niks.

Paul Römer, de tweede man van Talpa, wijst zichtbaar trots op de vrouwvriendelijke aanpassingen aan de trap. De ervaren tv-rot van 59, die als directeur radio & tv alleen Talpa-eigenaar John de Mol boven zich moet dulden, ziet de trapmetamorfose als een van de vele stappen die het bedrijf sinds kort zet om een veilige en plezierige werkplek te bevorderen voor alle werknemers – man én vrouw.

Zo is er sinds mei in een hele ‘menukaart’ voorzien, die filmvertoningen over grensoverschrijdend gedrag bevat (eerste op de lijst: The September Issue, over de dictatoriale hoofdredactrice Anna Wintour van modeblad Vogue), maar ook kennismakingslunches, op kosten van de zaak, voor collega’s die op verschillende afdelingen werken.

In zijn kantoor licht Römer de functie van de menukaart toe. ‘De een kan veel hebben, de ander is sneller ongemakkelijk. Op het moment dat je vindt dat jouw grens wordt overschreden, moet je de vrijheid voelen om dat aan te geven. Dat kan alleen door met elkaar in gesprek te blijven.’

De interne cultuurverandering die Talpa voor elkaar probeert te krijgen, komt niet uit de lucht vallen. Sinds januari heeft Talpa hier en daar de bedenkelijke reputatie dat het (seksueel) grensoverschrijdend door de vingers ziet. Onder het Talpa van John de Mol, zo meldde het Algemeen Dagblad toen, heerst een ‘angstcultuur’ waarin niemand misstanden aan de kaak durft te stellen.

Toondoof

Aanleiding voor dit harde oordeel waren de onthullingen over John de Mols geesteskind The Voice, een muzikaal talentenjachtprogramma. In het BNNVara-programma Boos werd in januari onthuld dat juryleden en medewerkers van The Voice, onder wie De Mols zwager, de bandleider Jeroen Rietbergen, zich schuldig zouden hebben gemaakt aan seksueel grensoverschrijdend richting vrouwelijke deelnemers.

Ook John de Mol zelf is te zien in de betreffende Boos-aflevering, om een reactie te geven op de onthullingen. ‘Schokkend’ noemt hij die. Maar De Mol doet er ook uitspraken die door critici als toondoof worden uitgelegd. Hij zegt dat hij niet snapt waarom de belaagde vrouwen niet eerder aan de bel trokken

Victimblaming, aldus critici. De Mol lijkt het de vrouwen kwalijk te nemen dat ze zich niet meldden, terwijl hij zich beter had kunnen afvragen waarom de mannen bij The Voice zich dit grensoverschrijdend gedrag meenden te kunnen permitteren.

Soortgelijke kritiek leeft ook binnen Talpa en krijgt een dag na de Boos-aflevering ruim baan in een paginagrote advertentie in het Algemeen Dagblad. ‘Beste John, het ligt niet aan de vrouwen. Groet, de vrouwen uit je bedrijf.’

De Mol brengt diezelfde dag nog een verklaring uit waarin hij erkent dat hij ‘volledig onbedoeld’ de indruk wekte dat hij de schuld bij vrouwen legt. Hij wil zich voortaan voor de ‘volle 100 procent’ inzetten om van zijn bedrijf een werkplek te maken waar vrouwen zich veilig genoeg voelen om grensoverschrijdend gedrag te melden.

Inmiddels is het bijna een half jaar later. De Volkskrant vroeg of het een paar keer op het Talpa-hoofdkantoor in Hilversum welkom was om de bedrijfscultuur wat beter te leren doorgronden. Tijdens drie bezoeken spraken we met tweede man Paul Römer, met de hoofdredacteur en redacteuren van het Talpa-programma Shownieuws en met de radiodirecteur van dochteronderneming Radio 538.

Wat we van hen wilden weten: hoe ervaren vrouwelijke werknemers van Talpa de werksfeer? Hoe kijken zij zelf naar de reputatie van het bedrijf? Is er volgens hen inderdaad sprake van een ‘angstcultuur’? Is (seksueel) grensoverschrijdend gedrag hier een blinde vlek?

We bespraken niet alleen de weerslag die het The Voice-schandaal heeft op het bedrijf, maar ook een recentere kwestie: de commotie rondom voetbalcommentator Johan Derksen. Die vertelde eind april in het Talpa-programma Vandaag Inside dat hij ooit een bewusteloze vrouw met een kaars heeft gepenetreerd; een verhaal dat hij later afzwakte. Na hevige kritiek dat Talpa alwéér wegkijkt van grensoverschrijdend gedrag, verdwenen de mannen van VI uit eigen beweging van tv, om twee weken later weer terug te keren.

Zwager Jeroen Rietbergen

Maar eerst het The Voice-schandaal. Paul Römer wil direct aan het begin van het gesprek gezegd hebben dat deze kwestie in formele zin niet eens een probleem van Talpa is. Het is eerder een ‘RTL- en ITV-probleem’ zegt hij, verwijzend naar respectievelijk de tv-zender en een Britse productiemaatschappij. Römer wil geen ‘klaagverhaal’ afsteken, maar benadrukt het voor de zekerheid nog maar eens: wat er allemaal is voorgevallen bij The Voice, daaraan heeft Talpa ‘part noch deel’.

Want het zit zo, legt Römer uit, die even eerder op een whiteboard het wijdvertakte Talpa-imperium schetste: John de Mol is dan wel een van de bedenkers van The Voice (de andere is zanger Roel van Velzen, red.), maar hij heeft er al bijna drie jaar niets meer mee te maken.

In 2015 kwamen de wereldwijde rechten van het talentenjachtprogramma in handen van de Britse tv-producent ITV. Eind 2019 liet De Mol ook de eindverantwoordelijkheid los van de Nederlandse versie van The Voice. Dat John de Mol dan toch tekst en uitleg kwam geven in de Boos-aflevering, is volgens Römer omdat hij zich als bedenker nog altijd verantwoordelijk voelt voor het programma

In de Boos-aflevering zegt De Mol dat hij alleen op de hoogte was van één geval van seksueel grensoverschrijdend gedrag bij The Voice, betreffende zijn zwager Jeroen Rietbergen, bandleider bij het talentenjachtprogramma. De Mol liet het toen bij een ferme waarschuwing (‘ik heb hem alle hoeken van de kamer laten zien’), omdat volgens hem iedereen ‘een tweede kans’ verdient. Van de andere beschuldigingen – onder meer verkrachting van een The Voice-kandidaat door jurylid Ali B, die plaatsvond buiten de studio – zegt De Mol niets geweten te hebben.

Römer: ‘Als je zo’n sterk profiel hebt als John de Mol, gaan allerlei dingen gauw door elkaar heen lopen. Dat heeft het nadeel dat een hoop van de negatieve uitstraling rondom The Voice veel te hard op Talpa Network gedrukt heeft.’

Elders in het bedrijf wordt hier anders over gedacht, leren we later. Een redacteur van het Talpa-programma Shownieuws vindt het maar ‘bullshit’ dat Römer de verantwoordelijkheid voor het The Voice-schandaal elders legt. ‘Natuurlijk draagt Talpa wel verantwoordelijkheid’, zegt een andere Shownieuws-redacteur. ‘John de Mol (naast bedenker ook producent van The Voice, red.) ís Talpa.’

Aanrakingen en pestgedrag

Ondanks dat Römer vindt dat Talpa een te zware last draagt, vindt hij dat het The Voice-schandaal tot een ‘sanity check’ noopte, vertelt hij. Daarmee bedoelt hij het doorlichten van Talpa, om uit te zoeken hoe de bedrijfscultuur wordt ervaren door vrouwen en of er niet meer lijken in de kast verstopt liggen. Op papier leek alles goed op orde: er waren vertrouwenspersonen binnen het bedrijf, seksueel grensoverschrijdend gedrag was nimmer gemeld en de arbeidscontracten bevatten ethische clausules. Maar was met deze inventarisatie alles gezegd over Talpa’s bedrijfscultuur?

Om dat objectief te laten onderzoeken, zocht Talpa het organisatieadviesbureau Yardmen aan. Dat hield gesprekken met circa zeventig werknemers van het Hilversumse hoofdkantoor, op anonieme basis. Het leverde onder meer de ‘menukaart’ op en enkele klachten over de doorzichtige trap in de centrale hal van Talpa.

Yardmen kon geen verzwegen gevallen van seksueel grensoverschrijdend gedrag vinden, bevestigt het adviesbureau. Wel stuitte het bureau op ‘onwelgevallige aanrakingen, pestgedrag en discriminatie.’ ‘Meer dan ik verwacht had’, zegt Paul Römer. De bevindingen maken volgens hem duidelijk dat er ‘werk aan de winkel’ is om de ‘drempels’ te verlagen voor iedereen binnen Talpa om melding te maken van grensoverschrijdend gedrag.

Volgens Römer wil Talpa dit ‘proces naar meer veiligheid’ niet alleen binnen het eigen bedrijf ontplooien. Het streven is om van de gehele Hilversumse media-industrie een veilige plek te maken voor iedereen – tv-kandidaten, zzp’ers, tv-publiek en omroepmedewerkers in de commerciële en publieke sector.

Een belangrijke stap daartoe nam Talpa afgelopen maart toen het zich met de NPO en RTL aansloot bij Mores, een onafhankelijk meldpunt voor ongewenste omgangsvormen in de cultuursector. Talpa heeft ook samen met de NPO, RTL en SBS het initiatief genomen tot het opstellen van een convenant waarin de omroepen een veilige werkomgeving garanderen aan iedereen die in de media werkzaam is. De omroepen hopen het convenant na de zomer af te ronden.

Ook op redactieniveau is het een en ander ondernomen om een veilige werksfeer voor elkaar te krijgen. Bij het Talpa-programma Shownieuws, dat bericht over het wel en wee in de showbizzwereld, is direct na het schandaal rond The Voice een wekelijks vragenuurtje ingesteld. Daar kunnen redacteuren hun hart luchten, vervelende ervaringen delen en de werkdruk aan de kaak stellen.

‘Als Talpa hebben we een slechter imago dan wij hier in de praktijk tegenkomen’, zegt Paul Römer. ‘Ik denk dat je hier heel veel mensen zult tegenkomen die hier buitengewoon prettig en gelukkig werken.’

Prettig is de sfeer zeker te noemen als we een redactievergadering bijwonen van Shownieuws dat in het Talpa-gebouw wordt voorbereid en opgenomen. Ze hebben niks te verbergen, werd ons vooraf al verteld. Het is woensdagochtend 8 juni, een zonnige dag, en er is nieuws in overvloed. Zo’n vijftien redacteuren, een diverse en opvallend jonge ploeg, wisselen enthousiast ideeën uit voor de uitzending van vanavond. De ‘deskundigen’, BN’ers die dagelijks de presentatie voor hun rekening nemen (onder wie Patty Brard en Bart Ettekoven), zullen input genoeg krijgen, zo wordt duidelijk. Het slotbetoog van het Marengo-proces staat op het programma. Dat is iets voor deskundige Bram Moszkowicz.

Zogenaamde angstcultuur

Een van de dingen die de Shownieuws-redacteuren tijdens het gesprek met de Volkskrant graag willen rechtzetten is dat er zoiets bestaat als ‘de vrouwen van Talpa.’ In de AD-advertentie die na de Boos-uitzending verscheen, werd de indruk gewekt dat alle vrouwelijke werknemers van Talpa met één mond praten.

Uiteraard waren de Shownieuws-redacteuren niet gelukkig met de uitspraken van John de Mol: die vonden ze onhandig. Maar ze waren niet kwaadaardig bedoeld, zeggen de redacteuren. Daarom vinden ze het ‘vrijpostig’ om namens hen een advertentie te plaatsen, terwijl ze daar niet over werden geraadpleegd.

Een effect van de advertentie was dat veel media op zoek gingen naar ‘de vrouwen van Talpa’ om te horen hoe erg het gesteld is met het grensoverschrijdende gedrag bij het mediabedrijf. Journalisten contacteerden Shownieuws-redacteuren via sociale media, Talpa-medewerkers werden zelfs opgewacht op tankstations.

Maar volgens Shownieuws-redactrice Romi Hootsmans is het vooral ‘leuk’ om bij Talpa aan de slag te zijn. ‘Het is hard werken, maar je krijgt er veel voor terug.’ Hootsmans: ‘Op de School voor de Journalistiek werd er al gesproken over John de Mol en een zogenaamde angstcultuur. Ik heb daar nooit iets van gemerkt. Sterker nog: ik heb John de Mol niet vaker dan een paar keer gezien.’

Shownieuws-hoofdredacteur Michiel Moerdijk, die hiervoor elf jaar bij NOS Nieuws werkte, denkt ook dat de omschreven angstcultuur iets uit het verleden is. ‘Vroeger scheen John nog wel eens hoofdredacteuren op te bellen om te zeggen dat het anders moest. Natuurlijk is dat gebeurd, die verhalen komen niet uit het niets. Maar ik heb daar serieus nog nooit iets van gemerkt.’

Bij een aantal eindredacteuren en deskundigen, oudgedienden, leeft nog de vrees voor de oude cultuur, zegt Moerdijk. ‘Bij hen merk je soms de twijfel of ze wel alles kunnen zeggen.’ In maart 2018 schorste De Mol bijvoorbeeld Evert Santegoeds, entertainmentkenner van Shownieuws, nadat hij in De Telegraaf had geschreven over een personeelskwestie bij Talpa.

Misschien, zo vertellen de jonge Shownieuws-redacteuren, heerst er een andere cultuur in het Talpa-gebouw in Laren, maar daar weten zij het fijne niet van. In Laren zetelt Talpa Entertainment Productions (TEP), het creatieve hart van Talpa, waar nieuwe formats worden bedacht. Hier is John de Mol het vaakst te vinden. Ook de andere leden van de raad van bestuur – Paul Römer, Pim Schmitz en Barry Masclee – lopen daar rond. Andere kopstukken als strategisch adviseur Erland Galjaard en directeur tv Marco Louwerens zijn er ook geregeld te vinden. Aan de top heeft De Mol uitsluitend mannen om zich heen verzameld.

Omdat het Larense kantoor enigszins op afstand staat van de rest van het bedrijf, en het het vaste honk is van John de Mol, kan er ook van alles op geprojecteerd worden dat sinds jaar en dag aan de Talpa-baas kleeft: kil, zakelijk, meer geïnteresseerd in lucratieve tv-formats dan in een veilige werkplek.

De mediageschiedenis staat bol van de anekdotes – bevestigd door meerdere bronnen – over De Mols botte en opvliegerige gedrag bij tegenvallende prestaties. Rondom De Mol zou daardoor een ‘verstikkend werkklimaat’ heersen, berichtte het Algemeen Dagblad in januari, op basis van anonieme (oud-)werknemers. ‘Iedereen is op zijn hoede voor De Mol, 100 procent.’

John de Mol, een watje

Volgens Römer wordt die negatieve reputatie van De Mol schromelijk overdreven. Dat De Mol hard en zakelijk kan zijn wordt niet weersproken. Römer – die, met een tussenpoos van acht jaar, waarin hij directeur was van de publieke omroep NTR, bijna altijd onder De Mol heeft gewerkt – beschouwt zijn baas zelfs eerder als een ‘watje’, als iemand die altijd ‘keurig en netjes’ wil zijn voor mensen.

Voor de meeste Talpa-medewerkers die hun werk doen in Hilversum is het Talpa-kantoor in Laren in elk geval een ver-van-hun-bedshow. In Hilversum zetten zij – de jonge, veelal vrouwelijke medewerkers – de toon, vertelt Shownieuws-eindredacteur Dunja van Diejen. ‘Bij ons heerst er allesbehalve een giftige mannencultuur. Het grootste gedeelte van de redactie is vrouw en de meeste mannen hier zijn homo. Het zou kunnen dat het anders is als vrouw hogerop in de directie, maar hier heerst zo’n cultuur niet.’

Ook tijdens een derde bezoek aan Talpa wordt het beeld geschetst van een mediabedrijf dat zich de lessen van The Voice-schandaal ter harte heeft genomen en in ieder geval zijn best doet om een veilige werkplek te zijn.

De Volkskrant wordt voor een rondleiding meegenomen door Coco Hermans, sinds anderhalf jaar radiodirecteur van Radio 538, de belangrijkste Talpa-radiozender. De tour leidt langs de radiostudio, waar een ochtendprogramma aan de gang is, langs diverse afdelingen die voornamelijk bevolkt worden door vrouwen, en langs de vele Radio 538-posters, waarop met name mannelijk dj-talent te zien is.

Volgens Hermans heeft Radio 538 van oorsprong altijd een ‘edgy’ karakter – grenzen zijn er om op te zoeken – maar het radiostation probeert ook voortdurend aansluiting te vinden bij de ‘tijdsgeest’. Wat kan wel, wat kan niet?

Cynisch

Hermans wijst naar een iconische Radio 538-poster uit 2016 waarop een vrouw een rode poes voor haar ontblote kruis houdt. Dat kan niet meer. Wat wel kan: een recente poster waarop een mannelijk (Barend van Deelen) én een vrouwelijk dj-talent (Iris Enthoven) te zien zijn, als blijk van het feit dat de radiozender ook oog heeft voor diversiteit, in ieder geval qua manvrouwverhoudingen.

In haar kantoor blikt Hermans terug op de dagen en weken na de Boos-uitzending. Een ‘pittige tijd’, aldus de radiobaas, die hiervoor vijf jaar bij Radio 2 werkte. Ten onrechte, vindt ze, kwam Talpa te boek te staan als een inherent onveilige werkplek. ‘Jonge werknemers kregen zelfs van hun ouders de vraag of alles wel in de haak is hier’, zegt Hermans. ‘Dat is heftig.’

Hermans ziet dat vanuit de top van het bedrijf ‘oprechte pogingen’ worden gedaan om met het thema van een veilige werkomgeving aan de slag te gaan. ‘Een menukaart om grensoverschrijdend gedrag tegen te gaan: daar kun je cynisch over doen. Maar ik merk dat veel mensen die hier werken het fijn vinden dat de boodschap luidt: kijk een beetje naar elkaar om.’

Toch klinkt hier en daar binnen Talpa nog de vraag hoe oprecht de directie zich gecommitteerd heeft aan een cultuurverandering. Draagt ze de strijd tegen (seksueel) grensoverschrijdend gedrag ook een warm hart toe als commerciële belangen in het geding komen?

De grootste lol om verkrachtingsanekdote

In april, toen de kruitdampen van het schandaal rondom The Voice amper waren opgetrokken, diende de volgende affaire binnen Talpa zich al aan. Vandaag Inside-commentator Johan Derksen veroorzaakte nationale opschudding door een (al dan niet verzonnen) verhaal af te steken waarin hij stelde zich vijftig jaar geleden ook schuldig te hebben gemaakt aan seksueel grensoverschrijdend gedrag. Tv-kijkend Nederland zag een tafel vol mannen die de grootste lol beleefden aan een anekdote over een verkrachting.

Het bezorgde Paul Römer een televisieavond waaraan hij liever niet terugdenkt. Luttele momenten daarvoor zag hij hoe de zoon van zijn baas, Johnny de Mol, aankondigde zijn werkzaamheden als presentator van het praatprogramma HLF8 neer te leggen vanwege een tweede beschuldiging van seksueel misbruik. Toen hij zapte naar SBS6 zag hij tot zijn stomme verbazing de besnorde commentator faliekant uit de bocht vliegen.

Er volgde grote maatschappelijke ophef. Mariëtte Hamer, de onlangs benoemde regeringscommissaris seksueel grensoverschrijdend gedrag, sprak over ‘ontluisterende televisie.’ In allerijl werd er een persbericht uitgebracht. Daarin nam Talpa afstand van Derksens uitspraken en eiste het ‘een welgemeend en oprecht excuus’ van de voetbalcommentator (dat niet echt kwam). Maar, stelde de omroep, het overhaast stoppen van het programma zou niet bijdragen aan een oplossing. ‘In afwachting van het verloop van deze belangrijke discussie zullen wij ons beraden op eventuele verdere stappen.’

De verdere stappen werden ondernomen door Derksen zelf. Hij kondigde aan te stoppen, waarna zijn collega’s Wilfred Genee en René van der Gijp zich solidair met hem verklaarden. Daarmee viel een van de blikvangers van Talpa weg. Twee weken was het programma van de buis. Lang genoeg, oordeelde de Talpa-leiding. Na een gesprek tussen John de Mol, Erland Galjaard en Marco Louwerens met het Vandaag Inside-trio werden de plooien gladgestreken. De mannen keerden terug op tv.

Witte man van 59

‘Hoeveel heeft Talpa dan geleerd van de afgelopen tijd?’, vraagt een Shownieuws-redactrice zich af. Ze wil niet met haar naam in de krant omdat ze zich niet wil hoeven verantwoorden tegenover collega’s die haar woorden wellicht anders opvatten dan zij bedoelt. Volgens haar heeft de directie een kans laten liggen. ‘Ze hadden een statement kunnen maken: dit moet stoppen. Maar ja, ze halen goede kijkcijfers. Dan kom je er mee weg. Zo werkt het overal.’

‘Ik denk ook wel dat de directie steken heeft laten vallen’, vult eindredactrice Djuna van Diejen aan. ‘En ook presentator Wilfred Genee had moeten zeggen dat het niet oké is dat zo’n ouwe zak zo’n verhaal vertelt en denkt dat het grappig is.’

Paul Römer bepleit nuance in de gebeurtenissen rondom Vandaag Inside: ‘Een tegendraads programma, mits binnen grenzen, moet kunnen bestaan’.

De vervolgvraag aan Römer is: hoeveel bewustwording is er eigenlijk bij de Talpa-directie ingedaald als een kwestie over vermeend seksueel grensoverschrijdend gedrag beslecht wordt door zes mannen?

Römer – ‘Ik ben een witte man van 59. Dat is geen verwijt, maar wel wat ik ben’ – snapt de vraag, maar vindt het uiteindelijk geen issue. Want voordat de Talpa-directie het gesprek aanging met het VI-trio, is volgens Römer eerst ruggespraak gehouden met een ‘representatieve samenstelling’ aan Talpa-medewerkers.

Römer: ‘Ik denk dat je binnen dit bedrijf ongeveer hetzelfde ziet als binnen de maatschappij. Er zijn mensen die het belachelijk vinden dat VI teruggekomen is en er zijn mensen die het terecht vinden.’

Als het derde en laatste bezoek aan Talpa erop zit, brengt een van de twee Volkskrant-redacteuren nog snel een bezoek aan het toilet. Dat ligt in het domein van Radio 538, links van de centrale hal naast de trap die zo grondig onder handen is genomen. Volgens Paul Römer was dat een betekenisvol bewijs van het feit dat Talpa oog heeft voor een veilige en vrouwvriendelijke werkplek.

Maar strekt die zorg zich ook uit tot de mannen-wc, een voor vrouwen onzichtbare plek? Een van de wc’s, een urinoir, heeft een bedenkelijke vorm. Het moet een volle, roodgestifte vrouwenmond voorstellen. De muur achter de wc-pot is gevuld met een groot portret van een flink opgemaakte brunette, de overleden Britse zangeres Amy Winehouse - het ‘mondurinoir’ zit precies op de plaats van haar lippen. Wie hier plast, doet dat in de mond van een vrouw.

‘Dat toilet is nog een punt van discussie’, mailt Paul Römer later met instemming van Coco Hermans van Radio 538. ‘Het bevindt zich in het hart van Radio 538 en dat heeft nog iets rock-’n-roll’s in zich. We hebben er geen klachten over ontvangen, maar we hebben het wel degelijk op de lijst staan van zaken die nog onder de loep genomen moeten worden.’

—-----------