interview
In ‘Vleugels’ wordt nog eens duidelijk: Clara, de vrouw van Robert Schumann, was de échte ster van het stel
Violist Wouter Vossen maakte met zijn pianotrio een muziekvoorstelling over het huwelijk tussen de muzikale genieën Clara en Robert Schumann. Het was een grote romance, waarin Johannes Brahms ook nog een rol had.
‘Doet u óók aan muziek?’ De grote Robert Schumann zal not amused zijn geweest toen een Nederlandse prins hem deze vraag stelde. Het was na een overweldigend concert van Schumanns vrouw, de toppianiste Clara. Zij was indertijd de échte ster van de twee.
Robert Schumann, componist, en Clara Wieck, concertpianist én componist, waren getrouwd van 1840 tot Roberts dood in 1856. Het huwelijk was even liefdevol als turbulent. Beiden internationaal beroemd, beiden steengoed in hun vak, beiden daarom weleens jaloers op de ander. Later nam Robert de jonge Johannes Brahms onder zijn hoede. Die vervolgens verliefd werd op Clara.
In de muziekvoorstelling Vleugels – Clara en Robert Schumann in liefdesbrieven en muziek vertellen acteurs Saskia Temmink en Thom Hoffman het verhaal van de Schumannetjes vanuit Clara’s perspectief. Dat verhaal is nauw verweven met beider muziek, die in de voorstelling wordt gespeeld door het Storioni Trio. ‘Een van de mooiste romances uit de muziekgeschiedenis: het huwelijk tussen twee waanzinnig getalenteerde mensen, met ook nog de persoon van Johannes Brahms erbij’, zegt initiatiefnemer en violist van het Storioni Trio, Wouter Vossen.
De vertelling begint na de dood van Robert. ‘We laten Clara terugkijken aan de hand van brieven en dagboekfragmenten. Daar hebben we muziek bij gezocht. We hebben een vorm gevonden waarin de dialoog tussen Clara en Robert en de muziek elkaar ondersteunen.’ Clara Schumann was een superster. ‘Er werd letterlijk gevochten om kaartjes voor haar concerten tijdens Europese tournees’, vertelt Vossen.
Ze was ervoor opgeleid – haar vader was een compromisloze drilsergeant met maar één doel: zijn dochter naar de grootste concertpodia van Europa brengen. Toen Clara een jaar of tien was, schreef ze al muziek. Haar Polonaise in Es is lichtvoetig als bellenblaas in de lente. ‘Hartstikke leuke muziek. Veelbelovend, maar wel het werk van een kind’, zegt Vossen. ‘Ze speelde op jonge leeftijd haar eigen polonaise voor de grote vioolvirtuoos Paganini, die op bezoek kwam bij haar vader. Toen was ze al een sterretje. Ze heeft ook voor Goethe gespeeld.’
Hoe goed was mevrouw Schumann als componist? Veel musici liepen en lopen weg met haar opgewekte pianotrio dat ze componeerde in 1846. Ze had toen al kinderen, was kostwinner en had een somberende echtgenoot aan haar zijde. ‘De getormenteerde kunstenaar schreef een licht en optimistisch stuk’, zegt Vossen, ‘dat is opmerkelijk.’ Componeren was indertijd ook niet bepaald een vrouwenberoep. Een criticus schreef: ‘Het is onmogelijk in alle ernst kritiek te formuleren, het gaat hier immers om het werk van een vrouw.’
‘Ik vermoed dat ze werd achtergesteld’, zegt Vossen, ‘zo van: meisje, dat doe je heel leuk, maar hou jij je nou maar bij het pianospelen. Ze heeft weinig gecomponeerd. Ik denk niet dat ze als componist de kans heeft gehad tot bloei te komen.’ Zelf relativeerde Clara haar talent. In de voorstelling laat acteur Saskia Temmink haar zeggen: ‘Natuurlijk blijft het dameskamerwerk, waarbij het aan kracht, en hier en daar aan inventiviteit ontbreekt.’
Maar toen Robert een jaar later zijn eigen eerste pianotrio schreef, was hij geïnspireerd door het werk van Clara, zegt Vossen. Een weemoedig, wat droevig deel uit Schumanns trio is in de voorstelling te horen, nadat Clara het bericht krijgt dat haar verwarde echtgenoot in de Rijn is gesprongen (1854) en is gered door een paar vissers.
Inmiddels had het jonge supertalent Johannes Brahms zijn entree gemaakt in huize Schumann, als protégé van Robert. Robert en Clara liepen weg met zijn charme en talent, en ook hun oudste dochter was onder de indruk van de energieke man met zijn lange blonde haar. Hij paste op de kinderen, hielp met de financiën en ondersteunde Clara nadat haar man was opgenomen in een inrichting. En hij werd hopeloos verliefd. In Vleugels reciteert Hoffman een brief van Johannes aan Clara: ‘Ik wil u alleen maar lieve woorden schrijven. Elk woord dat niet van liefde spreekt, is verspilling.’
Ook Brahms schreef een pianotrio, in 1854, een uitbundig stuk waarmee hij al zijn muzikale energie eruit gooide. ‘Hij kon toen nog geen muzikale keuzes maken’, zegt Vossen. ‘Later herschreef hij het stuk. Het werd strakker. Tegenwoordig wordt meestal die latere versie uitgevoerd, maar wij spelen in de voorstelling een deel uit het origineel, dat is onstuimiger en past beter bij die jeugdige fase in zijn leven.’
Hoe zat het precies tussen Clara en Brahms? ‘Een vrouw van nog geen 40 die weduwe wordt: het is op zichzelf niet raar dat je dan iets anders aangaat’, zegt Vossen. ‘Hij was stapeldol op haar en zij was heel gevleid.’ Maar hoe diep hun relatie ging, wie zal het zeggen. Het antwoord ligt misschien op de bodem van de Rijn. Aan het einde van haar leven vernietigde Clara de brieven van Johannes, hij wierp de hare in de rivier.
Vleugels – Clara en Robert Schumann in liefdesbrieven en muziek. Muziektheater door Thom Hoffman, Saskia Temmink, Storioni Trio. Première 2 maart Delamar Amsterdam, daarna tournee.
