In Oscarjaar 2016 ontbrak een grote winnaar

Enkele uren voor Leonardo DiCaprio maandagochtendvroeg zijn verlossende eerste Oscar in ontvangst mocht nemen, voor zijn op het randje van performancekunst balancerende hoofdrol als 19de-eeuwse pelsjager/ overlever/ wreker in The Revenant, deelde Oscarpresentator Chris Rock een sneer uit naar de acteur. 'DiCaprio', zei de komiek in zijn vurige openingsspeech, waarin hij wijselijk niet enkel op de lach mikte, 'speelt jaarlijks een fantastische rol. Zwarte acteurs willen die kansen óók - en niet alleen bij uitzondering.'

DiCaprio pesten was tenslotte een lolletje, in de weken die vooraf gingen aan de uitreiking van de 88ste Academy Awards. Vijf nominaties (What's Eating Gilbert Grape, The Aviator, Blood Diamond, The Wolf of Wall Street en dus The Revenant) en nog steeds met lege handen: op internet verscheen zelfs een computerspelletje waarin je de acteur naar zijn eerste grote prijs dient te laveren (zie redcarpetrampage.com).

Stel je niet aan, Leo, leek Rock te willen zeggen. Er spelen dit jaar zaken van groter belang. Gekscherend omschreef hij het prijzencircus als 'The White People's Choice Awards'. Geregeld troffen zijn grappen doel, waarna de televisiecamera's direct knipten naar een ogenschijnlijk ongemakkelijk stoelschuivende en dito grimassende blanke genomineerde. 'Als je zwarte winnaars wil, heb je zwarte categorieën nodig. Beste zwarte vriend, misschien?'

Naarmate de avond vorderde, viel hij wat in herhaling, maar één keer haalde hij vol uit. Waarom er dit jaar zo hevig wordt geprotesteerd tegen het gebrek aan zwarte genomineerden? 'De zwarte gemeenschap was voorheen te druk met verkracht en gelyncht worden om zich druk te maken over de beste cameraman.'

En dat terwijl de Oscar voor het beste camerawerk voor het derde jaar op rij, een record in de Oscarhistorie, ging naar de Mexicaan Emmanuel Lubezki. Na Oscars voor Gravity en Birdman verdiende Lubezki de prijs opnieuw zonder enige discussie, met zijn lucide, beweeglijke beeldenstroom van The Revenant. En dat terwijl zijn regisseur, landgenoot Alejandro González Iñárritu, een stokoud Oscarrecord evenaarde door het regiebeeldje twee maal op rij te winnen, na zijn bekroning voor Birdman vorig jaar. Nee, het #OscarsSoWhite viel in werkelijkheid niet écht in een eenvoudige hashtag te framen.

Iñárritu trad in elk geval in de voetsporen van de klassieke Hollywoodfilmers John Ford (The Grapes of Wrath, 1940 en How Green Was My Valley, 1941) en Joseph L. Mankiewicz (A Letter to Three Wives, 1949 en All About Eve, 1950).

Met drie Oscars won The Revenant op punten van het doortimmerde drama Spotlight, dat twee Oscars won, voor beste film en originele scenario. De film verhaalt over een groep onderzoeksjournalisten van The Boston Globe die begin deze eeuw geruchtmakend publiceerde over de wijze waarop de katholieke kerk seksuele misstanden in de doofpot stopte. Maar een echte grote winnaar was er niet, in Oscarjaar 2016.

Bovendien maakten twee Mexicaanse zwaluwen geen zomer. Zanger Sam Smith (winnaar van beste liedje, met Writing's on the Wall in Bondfilm Spectre en bekritiseerd vanwege de valse noten tijdens zijn live-uitvoering op het podium) brak een lans voor seksuele diversiteit. Sacha Baron Cohen stofte voor de gelegenheid zijn Ali G.-alias af: 'Ik zie u al denken: alweer een zwarte presentator?'

Er werd een parodiërend filmpje vertoond waarin zwarte acteurs inbreken in enkele genomineerde films. Leslie Jones, komiek van het satirische tv-programma Saturday Night Live, viel als de beer uit The Revenant Leonardo DiCaprio aan. Chris Rock zelf speelde een zwarte astronaut in The Martian: niemand van NASA heeft trek iemand van zijn huidskleur te redden.

Wel tekende zich gedurende de avond een heldere samenhang af tussen de winnende films, die stuk voor stuk op hun eigen manier vervlogen tijden lieten herleven. Van het klassieke verhaalonderwerp in Spotlight, de beste film over de onderzoeksredactie van een krant sinds All the President's Men, tot de klassieke productiemethode van The Revenant (gefilmd bij louter natuurlijk licht, terwijl de crew in de vrieskou van Canada en Argentinië daadwerkelijk fysieke ontberingen onderging) en het échte, analoge spektakel van de kwantitatieve winnaar Mad Max: Fury Road (zes Oscars in technische of minder belangrijk geachte categorieën: kostuums, productiedesign, haar/make-up, montage, geluidsmontage en geluidsmix).

Oldskoolcinema

Die liefde voor oldskoolcinema is vermoedelijk een eenvoudige weerslag van de gemiddelde leeftijd van de stemgerechtigde Academy-leden (63 jaar, volgens een studie uit 2014), maar deze stem had zonder meer iets verfrissends, uit een land dat de wereld het hele jaar door overspoelt met digitaal ogende blockbusters.

Zelfs de Oscar voor beste visuele effecten ging naar de underdog: de intelligente sciencefiction van Ex Machina. Met een budget van 15 miljoen dollar was deze film in elke andere situatie geen partij voor de megabedragen waarmee de concurrenten Mad Max: Fury Road, The Revenant, The Martian en Star Wars: The Force Awakens zijn gemaakt. Die laatste twee films, respectievelijk zeven en vijf maal genomineerd, bleven zelfs helemaal met lege handen achter.

Verwachte Oscars

Op de verwachte Oscars voor beste Holocausthorrorfilm Son of Saul (beste niet-Engelstalige film), Amy (documentaire) en Pixar-meesterwerk Inside Out (animatie) viel niets af te dingen.

Dan was er nog een Oscar voor oudgediende Ennio Morricone (87) voor zijn soundtrack van Quentin Tarantino's The Hateful Eight. Evenals DiCaprio werd de componist geregeld genomineerd (vijf keer) zonder te winnen. Zijn bescheiden dankwoord, in het Italiaans, had met politiek overigens niets te maken. 'Zonder geweldige film', zei de maestro eenvoudig, 'kan ik geen goede soundtrack maken.'