In haar nieuwe boek toont fotograaf Xiaoxiao Xu het hedendaagse leven rond de eeuwenoude Chinese Muur

De Chinese Muur lijkt een clichématige inspiratiebron, maar het beeld dat Xiaoxiao schetst is dat bepaald niet. De Muur is het decor van het rauwe leven in ruraal China.

Ze moet wel een avontuurlijke geest hebben, de Chinese fotograaf Xiaoxiao Xu, die sinds 1999 in Nederland woont. Een paar jaar geleden maakte ze het boek Aeronautics in the Backyard, waarin ze Chinezen fotografeerde met een wonderbaarlijke hobby, of liever gezegd levensvervulling: hun eigen vliegtuigje bouwen en daarmee daadwerkelijk het luchtruim kiezen. Zo vrijgevochten en vol romantische bravoure hadden we de inwoners van de doorgaans voor haar ingezetenen zo strenge, repressieve volksrepubliek nog niet eerder gezien. Zo heerlijk los van politieke beslommeringen, van de beperkingen van alledag: ze jaagden dromen na én verwezenlijkten die, en aan Xiaoxiao de schitterende taak hun bezigheden te verbeelden – het fotografische equivalent van Mark Twain die de avonturen van Huckleberry Finn beschrijft.

Het nieuwe fotoboek van Xiaoxiao (36) doet in avontuurlijkheid niet onder voor dat over de aeronauten: Watering my Horse by a Spring at the Foot of the Long Wall, heet het en het heeft een op het eerste gezicht clichématig onderwerp: het verdedigingswerk dat de westerling kent als de Chinese Muur. Maar lang hoef je niet te kijken in Watering My Horse om vast te stellen dat de muur van Xiaoxiao niet dat gekartelde, opgepoetste bouwwerk met wachttorens bij Beijing is dat zo veel toeristen trekt – althans: niet alleen. ‘De’ muur blijkt een aaneenschakeling van muren in soorten en maten, duizenden kilometers lang, in uiteenlopende stadia van verval en restauratie. Soms druk bezocht door nieuwsgierige toeristen maar veel vaker als eeuwenoud, onlosmakelijk onderdeel van het landschap beschouwd; een al dan niet hinderlijke barrière waarlangs het leven verglijdt.

De muur, waarvan de oudste delen van zeven eeuwen voor het begin van de jaartelling dateren, fungeert in Xiaoxiao’s boek veel meer als een vrijwel permanent decor dan als belangrijkste onderwerp. Hij vormt de spreekwoordelijke rode draad. Want veel vaker dan naar de gestapelde en gemetselde stenen beschrijft Xiaoxiao het leven langs de muur: de boeren die het land bewerken, de kinderen in dorpjes, spelend op het plein, dorpelingen die seizoensfeesten vieren, hun doden met traditionele ceremonies begraven en gedenken.

Zo beschreven lijkt het of de fotograaf een ouderwetse cultuur in beeld heeft gebracht, maar dat is geenszins het geval. Want de familie die traditioneel afscheid neemt van een overledene, met bloemen, kleurige linten en offerandes, is modern gekleed met sportschoenen en sweaters. En het meisje op de eenzame landweg oogt uitermate hip, met haar sweater vol gekleurde harten en de skeelers waarmee ze vermoedelijk over het asfalt vliegt. Net als de twee jonge meiden met hun scooter die kalm en vol vertrouwen in de lens kijken.

Net als in voorbije eeuwen bevindt de Muur zich ogenschijnlijk nog steeds in de periferie van China: in de omgeving wonen vooral kleine boeren, oude mensen en kinderen; de meeste volwassenen trekken weg naar de grote steden, waar geld en welvaart lonken, een wereldwijde demografische trend. In de marge van die muur trof Xiaoxiao een fascinerende mengeling aan van geschiedenis en heden.

Landbouw met handgereedschappen, markten met vers afgesneden schapenkoppen, het met menselijke spierkracht verwerken van de oogst. Maar ook: het gebruik van tractor en andere voertuigen van de moderne tijd. Een groot portret van Mao Zedong op een dorpsplein, maar ook talrijke tekenen dat de jaren van zijn onderdrukkende Culturele Revolutie voorbij zijn. Kijk alleen al naar de individualistische manier waarop de jongeren zich kleden. Schitterend en aandoenlijk zijn ook de foto’s van de muziektentjes van dorpelingen met traditioneel Chinese instrumenten, van wie er eentje een moderne flightcase voor zich heeft – zou een dj-booth kunnen zijn. De geluidsboxen van een andere band ogen daarentegen zo oud dat Mao’s marsmuziek er nog uit kan hebben geschald.

Verre van romantisch is het beeld dat Xiaoxiao van China schetst. Een modern gekapte en geklede jongen tegen de achtergrond van een gebergte waarover de Muur als een slang kronkelt, lijkt de verveling te bestrijden met halve liters bier en kettingroken. Vier blikken heeft hij al op, en hij heeft er nog vier in voorraad. Mismoedig staart hij voor zich uit, ontheemd. Er wordt gezwoegd op het land – de luxe van een luie stoel, een personenwagen of elektrisch handgereedschap wordt er niet aangetroffen. Het land oogt droog en stoffig, geen muur houdt klimaatverandering tegen.

Nu en dan richt de fotograaf wel de volle aandacht op het verdedigingswerk dat geldt als een symbool van de eeuwenoude Chinese macht. Ze ziet hoe het erfgoed wordt veronachtzaamd, maar ook wordt bewaakt – tegen toeristen die archeologische artefacten meenemen of er vuilnis achterlaten. Een eenzame wachttoren met een kruin van onkruid te midden van ruïneuze steenhopen. Een gewelfde trap met treden die in de loop der eeuwen door talloze schoenen een decimeter diep zijn uitgesleten. Een andere strook muur, hoog in de bergen, die met een beetje geluk nog honderd generaties mee kan.

Het boek bevat tijdloze volksverhalen die gelinkt zijn aan de muur, oude tekeningen van het bouwwerk en foto’s van een museum met archeologische vondsten, zoals beeldjes en potten maar ook kogels, stokoude vuurwapens – bewijzen van de oorlogen die hier zijn uitgevochten. En zo ontpopt het zich als een rijke vertelling waarin eeuwen samenkomen.

In een mooie inleiding beschrijft de in fotografie en China gespecialiseerde historicus Maria-Caterina Bellinetti hoe de Lange Muur, zoals het werk in de volksmond in China heet, vaak wordt gezien als een symbool van de machthebbers, terwijl hij net zo goed kan worden beschouwd als een teken van angst voor het vreemde, als de materialisatie van isolatie maar ook van eenheid. Het is, zo blijkt ook uit Xiaoxiao’s foto’s, in elk geval ook een cultureel erfgoed dat langzaamaan verkruimelt, hoezeer ter plekke ook wordt geprobeerd het tij te keren.

Behalve als culturele schat, verdient de Muur ook waardering als bron van inspiratie, zeker niet in de laatste plaats van de fotograaf. Zonder dat eindeloze lint van stenen had zij vast niet dat sneeuwwitte paard gezien dat eenzaam graast tegen de achtergrond van een rotsige heuvel. Of de smeltende sneeuwresten op een berghelling die, wonderbaarlijk genoeg, de vorm hebben aangenomen van een paard in volle galop. Het mooiste beeldrijm in jaren. En het bewijs dat een lange, trage avontuurlijke reis tot prachtige verrassingen kan leiden.