In Gemma behandelt bi-gender acteur Fabian Jansen hoe dat voelt: twee kanten van jezelf ontdekken

Tijdens nagesprekken in Heerenveen en Leeuwarden kwamen mensen uit het publiek naar theatermaker Fabian Claes Jansen en journalist Lara Billie Rense toe om ze te bedanken. Soms in tranen, soms met een spontane omhelzing. Dat waren niet alleen mensen die zelf met hun genderidentiteit worstelden of ouders van jongeren die nu ineens zagen waar hun kinderen mee zaten. Er waren twee ‘parttime vrouwen’ – door de week op hun werk zijn ze man, in het weekend vrouw – maar ook cisgender mensen.

Dat alles was na afloop van de voorstelling Gemma die Fabian Claes Jansen heeft gemaakt en die onlangs een try-outtournee maakte langs een aantal Friese theaters. Jansen woont en werkt in Friesland, theater De Harmonie in Leeuwarden is, samen met DeLaMar Theater in Amsterdam, coproducent van deze productie. In Gemma komt een man aan het woord die erachter komt óók een vrouw te willen zijn. We volgen hem én haar in hun zoektocht samen in één lijf te wonen. Het verhaal is deels gebaseerd op het noodlottige levensverhaal van een transgender vrouw uit Leeuwarden, deels op Jansens eigen nieuwe ervaringen. De acteur realiseerde zich tijdens zijn onderzoek voor het schrijven van Gemma dat ook hij een vrouwelijke en een mannelijk kant in zich heeft. Sindsdien noemt hij zich bi-gender.

Ook vrouwenrollen

Jansen speelt al twintig jaar rollen in uiteenlopende producties als de musical Hij gelooft in mij, de films Mannenharten en Mannenharten 2 en tv-programma’s als De Vloer Op en Missie Aarde. In Samuel Becketts toneelstuk Eindspel speelde hij een prachtige rol, evenals in Maalkop van PeerGroup over een boer met zelfmoordgedachten. Vooral door de rol van André Hazes in Hij gelooft in mij, toch een super macho, kreeg hij een bepaald imago. Jansen: ‘Ja, Hazes en hoe ik nu Gemma speel zijn totaal verschillende dingen. Maar daarvoor ben ik acteur. Wat ik wel weet, is dat voor mij de tijd van romkoms voorbij is.’

Het levensverhaal van de Friese transgender vrouw hoorden Jansen en Rense van een sociaal werker die haar had begeleid, en begaan was met haar lot. Jansen: ‘Omdat ik met mijn productiehuis Fabuch Social Cinema films en theater over sociale onderwerpen maak, ben ik me in dat leven en algemener in genderthematiek gaan verdiepen. Ik ben boeken over het onderwerp gaan lezen en sprak met vele non-binaire en transgender mensen. Gaandeweg begon ik dingen bij mijzelf te herkennen. Bijvoorbeeld dat ik van jongs af aan als acteur ook graag vrouwenrollen wilde spelen, maar dat dat nooit mocht of kon. De juiste stap was om Gemma persoonlijk te maken, vanuit mijn eigen perspectief als bi-gender over hoe zo’n zoektocht werkt, met haar verhaal in gedachten.’

Omdat hij dit onderwerp zo belangrijk vond en rond de voorstelling een impactcampagne wilde organiseren, zocht hij contact met journalist en presentator Lara Billie Rense, die zich sinds vorig jaar non-binair noemt. Rense: ‘Als sinds mijn vroege jeugd had ik dat soort gevoelens, maar die heb ik al die jaren geparkeerd. Ik ging ervan uit dat er mannen en vrouwen waren, en niets ertussen. Vorig jaar besloot ik dat ik voor mijn 50ste maar eens moest gaan leven zoals ik me van binnen voelde. ‘Tot u spreekt de eerste non-binaire radiopresentator van Nederland’, zo ben ik de uitzending van Nieuws & Co op Radio 1 begonnen. Daarna gingen we over naar het eerste onderwerp, de situatie in Rusland en Oekraïne.’

Zacht-activistisch

Rense presenteert de gesprekken met het publiek na afloop van de voorstelling Gemma. In Friesland leverde dat intussen al even schrijnende als positieve en ontroerende verhalen op. Ook is er een zevendelige podcast gemaakt, Hoi, ik ben nieuw, die Rense en Jansen samen presenteren en waarin transgender en non-binaire mensen en wetenschappers aan het woord komen. Met de voorstelling reist ook de foto-expositie #Myowngender van fotograaf Sevilay Maria mee, evenals de They/Them Bookshop, met boeken over transgender en non-binaire personen.

Vormingstheater willen ze Gemma niet noemen, die term uit de jaren zeventig komt nogal gedateerd over. Wel is Jansen een groot liefhebber van Het Werkteater, dat destijds voorstellingen maakte over homoseksualiteit, gezondheidszorg, ouderdom en anders zijn. Jansen: ‘Wij willen met Gemma laten zien dat dit onderwerp ook met schoonheid en liefde benaderd kan worden. Wat ik in theater en film miste, is aandacht voor hoe zo’n zoektocht, waarin je twee kanten van jezelf ontdekt, vanbinnen werkt.’

Rense: ‘Voor mij voelt dit project zacht-activistisch, we gaan nergens deuren intrappen. In die zin heb ik geen missie. Het gaat voor mij over de vraag of je mag zijn wie je wil zijn, en hoe je los kan komen van het gevoel opgesloten te zijn in een wereld met vastliggende vormen en normen. Het wordt geen happy-queer show, maar is zeker ook niet alleen maar tragisch. Er is transjoy – het reclaimen van je identiteit, ruimte innemen en daar buitengewoon verrukt mee zijn.’’

Gemma gaat op 3/2 in première in DeLaMar Theater Amsterdam en toert daarna door het land. Informatie: www.fabuch.nl