In Fortuna’s kinderen doet Annejet van der Zijl waar ze goed in is: ze wekt het verleden beeldend tot leven ★★★★☆

‘Een lief verhaal in wrede tijden’, noemde Annejet van der Zijl Leon & Juliette, haar Boekenweekgeschenk van 2020. Daarmee had ze geen woord te veel gezegd. De liefde tussen de witte, Hollandse Leon en de zwarte, Amerikaanse en als slavin geboren Juliette in het begin van de 19de eeuw lijkt de wrede geschiedenis wel te weerspreken.

In 1818 stapte de jonge Leon Herckenrath, afkomstig uit Monster in het Westland, aan boord van het schip dat hem over de oceaan naar Amerika zou voeren. Hij ontvluchtte zijn verarmde vaderland om fortuin te gaan maken in de Nieuwe Wereld. Een gelukszoeker, noemde Van der Zijl hem – niet toevallig ook de term waarmee vluchtelingen tegenwoordig vaak worden aangeduid.

Leon kwam terecht in Charleston, een prachtige havenstad aan de Amerikaanse zuidoostkust, waar het leven weelderig en gruwelijk was. Want de rijkdom rustte op de slavernij. In Charleston werd de hardwerkende Hollandse avonturier al snel succesvol in zaken. Maar zijn grootste geluk vond hij in de 11-jarige slavin Juliette. Hij kocht haar vrij op 20 oktober 1820 – de akte bestaat nog – en liet haar het leven kiezen dat zij wilde. Een paar jaar later trouwden zij en stichtten in het diepste geheim een gezin.

Niet de verhouding op zichzelf – nogal wat witte mannen onderhielden relaties met zwarte vrouwen – maar het huwelijk en de gelijkwaardigheid tussen de geliefden zijn haast onvoorstelbaar. De slavernijwetten werden steeds strenger uit angst voor een opstand. Voor Leon werd het dubbelleven levensgevaarlijk. Hij besloot om zijn vrouw en kinderen – de oudste, Virginie, werd in 1824 gedoopt – een voor een per schip naar zijn vaderland te smokkelen.

De opzet slaagde. Op het landgoed Geerbron in Monster was Juliette een aristocratische dame van stand, die in de gemeenschap werd opgenomen. Haar kinderen van gemengd bloed genoten een uitstekende opleiding. Toch was de liefdesgeschiedenis van Leon en Juliette niet alleen een idylle. Juliette stierf betrekkelijk jong. Ze kreeg nooit de kans om samen met haar gezin en echtgenoot – die vanwege zijn zaken veel overzee verbleef – en haar rijke kinderschare terug te keren naar Amerika.

Van der Zijl vertelde haar verhaal met verve, maar je kon ook merken dat de maat van het Boekenweekgeschenk – immer 96 bladzijden, tussen novelle en roman in – haar te strak had gezeten. Ze moest woekeren met de ruimte.

Nog niet klaar

Bovendien bleek het verhaal nog niet klaar. Toen Leon & Juliette af was, kreeg ze contact met een verre nazaat van de familie, bij wie een in gouden lijst gevat portret van Virginie tevoorschijn kwam. Op dat moment verscheen de geschiedenis van de oudste dochter van de Herckenraths en die van haar man Ko de Fremery, die zich ‘James’ liet noemen, voor Van der Zijls geestesoog – en die kon ze niet ongeschreven laten.

James, zoon van de beste vriend van Virginies vader in Monster, bleek uit hetzelfde hout gesneden als zijn schoonvader: een vernuftige zakenman met lef en gevoel voor avontuur, die vanuit Holland de oceaan overstak en op een barre tocht naar San Francisco trok. Daar zette hij handelsmaatschappijen op, een grote spaarbank – en werd schatrijk. Bovendien slaagde James er wél in om Virginie, zijn halfbloedbruid, twintig jaar nadat zij als meisje uit Charleston was gesmokkeld, als trotse dame terug te voeren naar haar land van herkomst.

In Fortuna’s kinderen heeft Annejet van der Zijl de geschiedenis van twee generaties gelukszoekers (die ze inmiddels ‘fortuinzoekers’ noemt) en hun nazaten samengesmeed in een ‘trans-Atlantische familiekroniek’ die de hele 19de en een deel van de 20ste eeuw beslaat. De vergroting van de tijdspanne en de nagelaten persoonlijke documenten van De Fremery’s – materiaal waarover ze in Leon & Juliette nauwelijks kon beschikken – stelden haar in staat te doen waar ze goed in is: het verleden beeldend tot leven te wekken.

Van der Zijl laat zien hoe Amerika zichzelf met lef en ondernemerszin, maar ook met grof geweld heeft uitgevonden. Steden als San Francisco werden in een paar jaar uit de grond gestampt. In sneltreinvaart – ik denk nu óók aan ‘de gouden spijker’ die op 10 mei 1869 de rails van de Union Pacific Railroad en de Central Pacific Railroad verbond – komt de hele geschiedenis voorbij: de Burgeroorlog, de afschaffing van de slavernij, de goldrush, de industrialisatie. De mogelijkheden leken eindeloos. Pas de beurskrach van 1929 maakte voor de nazaten van de familie Herckenrath en De Fremery een einde aan de rijke tijden.

Niet geromantiseerd

Van der Zijl heeft ervoor gekozen om – anders dan bij Sonny Boy, over een zwarte verzetsheld – geen roman te schrijven, maar een kroniek. Zij heeft haar verhaal, net als in De Amerikaanse prinses, het boek dat haar overzee fortuin bracht, onder ede van de waarheid opgetekend. Niet geromantiseerd. Leverde dat eerder een overvol Boekenweekgeschenk op, nu ligt er een kloek boek waarin de kleine, persoonlijke én de grote, algemene geschiedenis de ruimte krijgen. Waarin wordt gezaaid en geoogst.

Fortuna’s kinderen is geschreven zonder opgelegde moraal en in een haast ouderwetse, wervende stijl. Zij gebruikt de woorden ‘blank’ en ‘slavin’, die van sommigen zelfs in historisch perspectief niet meer zouden mogen klinken.

‘Ik schrijf nooit om een punt te maken’, stelt Annejet van der Zijl in haar nawoord. Ze laat zich drijven door nieuwsgierigheid en verbeeldingskracht. Het avontuur dat zij aan het schrijven heeft beleefd, onderga je als je het boek leest – en daarna kun je je eigen conclusies trekken. Fortuna’s kinderen is een liefdevol verhaal over de veerkracht van de mens zonder de wreedheid van de geschiedenis te ontkennen. Een ode aan de vrijheid.