In de solo Motherland combineert Jip Smit fantasy met knullige kantoorhumor

In de tekst raakt de actrice aan belangrijke actuele thema’s zoals sociale ongelijkheid, anders-zijn en feminisme.

In een klaslokaal in Amsterdam-Oost liggen wat dode bladeren en dennenappels over de grond verspreid. Meer heeft actrice Jip Smit (30) in haar solo Motherland niet nodig om een complete fantasiewereld tevoorschijn te toveren, ook al is dat vandaag voor slechts een handjevol toeschouwers bij een repetitie. Een magisch eilandenrijk spiegelt ze ons voor, een open plek in het bos, een plechtig samenzijn van een groep bezorgde dieren. Een oorlog dreigt, maar de heldin-in-wording weifelt. In een klein uur tijd dompelt Smit de toeschouwers volledig onder in de epische queeste van haar heldin Katinka: een kruising tussen Antigone en Sneeuwwitje.

Het verhaal, in het kort, speelt zich af in een wereld waarin mannen tachtig jaar en vrouwen maar drie dagen leven – ze zijn er enkel om te baren en sterven dan weer. Maar bij de geboorte van Katinka loopt het anders. Zij groeit niet op in één dag, veroudert niet razendsnel, is niet op dag drie alweer een stokoud, gerimpeld vrouwtje. Nee, qua levensloop lijkt Katinka op een jongen. Haar vader verkleedt haar dan ook als zodanig, uit angst dat ze als heks of ‘freak’ wordt ontmaskerd. Ze is ‘een kerel met een spleetje’, aldus de tekst; ‘een joch met een poes’. Als haar geheim uiteindelijk uitkomt, is ze gedwongen te vluchten, en vindt ze een nieuw thuis bij de dieren in het bos. Maar dan dreigt de boosaardige koningszoon Ypsilon haar geboortestreek met geweld te onderwerpen, en blijkt dat Katinka een belangrijke taak te vervullen heeft.

Smit, die eerder speelde bij Toneelgroep Amsterdam, in de serie Hollands Hoop en in Alex Klaassens Showponies, schreef zelf de tekst. ‘Ik volg het klassieke format van de hero’s journey’, zegt ze, ‘waarin de held een opdracht krijgt en aarzelt om die te aanvaarden, zoals ook Frodo in The Lord of the Rings.’ Het publiek in Motherland volgt de worsteling van Katinka, voordat ze, met de hulp van een groep bevriende dieren, accepteert dat ze is uitverkoren en zich niet langer meer kan verschuilen in het bos.

Ondertussen valt er ook genoeg te lachen, want haar solo, zo vat Smit het zelf kernachtig samen, is een kruising tussen Game of Thrones en The Office. Fantasy, maar wel vermengd met knullige kantoorhumor. En dat op toneel. Noem het gerust een nieuw genre.

Dat genre is geheel ontsproten aan het brein van Smit. ‘Ik ben een enorme fantasyfan’, vertelt ze in het keukentje naast haar repetitielokaal. ‘De luisterboeken van Harry Potter, voorgelezen door Stephen Fry, ken je die? Die moet je horen. Ik ga ermee naar bed en ik sta ermee op.’ Dankzij Harry Potter maakte ze kennis met het genre, en daarna volgden natuurlijk The Lord of the Rings en Game of Thrones. ‘Hoewel, nu je het zegt gaat mijn liefde misschien verder terug, naar de Griekse mythen. Goden die van gedaante veranderen, hoe de god Dionysos geboren kan worden uit het dijbeen van Zeus: dat is eigenlijk gewoon een vroege vorm van fantasy.’

Van de oude Grieken naar het hedendaags toneel is misschien een logische stap, maar toch zie je zelden tot nooit fantasy in het theater, merkte Smit. ‘Misschien ook wel vanuit het idee dat het technisch niet kan. Hoe gaan we dat doen, met die draak? Daarom wilde ik teruggaan naar de echte, pure, kinderlijke fantasie. Op toneel hebben we geen special effects, geen computeranimatie. Maar dat zit wél allemaal in je hoofd. In je hoofd kan alles.’

Ze wijst naar een dennenappel. ‘Als ik zeg dat dit hier een magische dennenappel is, dan is dat zo. En dat daar (een glaasje water) is dan heilige urine. Als kind bedenken en aanvaarden we zulke dingen moeiteloos, maar als we ouder worden gaat dat luikje naar onze fantasie steeds verder dicht. Ik wil dat luikje samen met het publiek weer openzetten. Want dat is eigenlijk ook de essentie van toneel: verbeelding, doen alsof.’

Smit miste de fantasy op toneel, maar binnen het genre van de fantasy miste ze ook iets heel belangrijks, namelijk humor. ‘Fantasy is altijd groots, overweldigend, bombastisch. Heel veel zelfspot of relativering tref je er niet aan. De helden zijn ook nooit grappig, zie Frodo of Harry Potter, de humor komt altijd van de bijfiguren. Maar ik wilde fantasy nu juist combineren met comedy.’

Daar kwam onverwacht opeens The Office om de hoek kijken, de komische kantoorsitcom rond Ricky Gervais, die Smit als puber verslond. Een onwaarschijnlijke combinatie, maar ze komt ermee weg. ‘Uiteindelijk combineer ik het plechtige genre fantasy met de humoristische speelstijl van The Office, waar de grap in heel kleine, alledaagse dingen zit.’

Zo is Katinka, net als Gervais, best een beetje een irritante, niet altijd even sympathieke hoofdpersoon. Net als in The Office speelt Smit recht op het publiek, spreekt ze de toeschouwers direct aan, en betrekt ze zo bij het verhaal. En ondanks de hoge inzet heeft Motherland doelbewust ook een knullig kantje. Zo neigt de dierenvergadering in het bos soms gevaarlijk veel naar een bedrijfsuitje op de hei, inclusief de onvermijdelijke coachingsretoriek.

Ondertussen raakt Smit in de tekst aan belangrijke actuele thema’s zoals sociale ongelijkheid, anders-zijn en feminisme. ‘Door een appèl te doen op de fantasie van de toeschouwer hoop ik empathie voor de ander te creëren. Fantasy creëert ruimte in je hoofd, omdat je moet accepteren dat dingen niet zijn zoals je gewend bent. Zo oefen je je in de acceptatie van wat anders is, of dat nu pratende dieren of transgenders zijn.’

Motherland, op het Amsterdam Fringe Festival (amsterdamfringefestival.nl), 9-13 september