In de jaren zestig en zeventig werd Atlantic City een gettoachtige stad

'Heeft u een donatie voor een Vietnamveteraan?', vraagt Tyrone Walker, een oude zwarte man die werd geboren in Philadelphia en begin jaren zestig naar Atlantic City (New Jersey) verhuisde. Hij zit op een stoeltje met een groene koffiebeker waarin voorbijgangers geld kunnen werpen en heeft een Amerikaans vlaggetje tussen de houten planken van de wereldberoemde boardwalk geplant. In casino's is hij niet meer welkom. 'Je gaat het ruiken als je al jaren dakloos bent.'

Het is een fraaie nazomerdag in oktober. Naast Walker nemen een man en een vrouw foto's van een bordkartonnen façade van saloons en winkels die floreerden in het Atlantic City van de jaren twintig. Op de bovenkant van vaudevilletheater Gaiety Frolic staat 'Boardwalk Empire', een van de laatst overgebleven verwijzingen naar de HBO-serie die in Amerika op 26 oktober na vijf seizoenen eindigt. Ernaast staat een knap geschilderde replica van het Ritz Carlton Hotel, waar Nucky Thompson, hoofdpersoon in de serie, in zijn eentje woonde op de hele negende verdieping. Aan de zijkant hangt een groot retrobillboard met: 'Welkom in Atlantic City.'

Het bordkartonnen Atlantic City uit de tijd van Nucky Thompson werd in augustus 2011 officieel 'geopend' door initiatiefnemer Pinky Kravitz, een 86-jarige radiopresentator die bekendstaat als Mr. Atlantic City. De nepfaçade moest een deel van de ruïnes verbergen die waren ontstaan na de sloop van het Trump World Fair Casino in 2000. Elf jaar later was er nog steeds geen puin geruimd en er kwam niets voor in de plaats. Boardwalk Empire was een van de weinige dingen waar de inwoners van Atlantic City nog een beetje trots op konden zijn en daarom wilde Pinky Kravitz midden op de promenade een hommage brengen aan de serie die de stad weer een beetje op de kaart zette.

Opvolger Sopranos

De eerste aflevering van Boardwalk Empire was op 19 september 2010. Steve Buscemi excelleerde als de almachtige baas van Atlantic City, Nucky Thompson. Critici spraken de hoop uit dat betaalzender HBO eindelijk een waardige opvolger had voor The Sopranos, dat was gestopt in 2007.

Ondernemers in Atlantic City probeerden meteen van het succes te profiteren: in casinohotels werden grote billboards geplaatst met de bleke afbeelding van Steve Buscemi/Nucky Thompson, de Knife & Fork Inn adverteerde met: 'Nucky at hier, waarom doet u niet hetzelfde?' Vrijwel alle restaurants en bars gingen cocktails uit de jaren twintig verkopen, zoals Manhattan en Gin Fizz, de favoriete drankjes van Nucky Thompson, een casinomanager zei in een CBS-filmpje: 'Things were rocking down in Nucky's town. We moeten dat zien terug te krijgen.' Toeristen konden een kaartje kopen voor de roaring-twenties-trolleytour of een rondleiding door een man en vrouw verkleed als Nucky Thompson en zijn veel jongere minnares. Aanvankelijk trokken de tours honderden toeristen per dag, de laatste maanden nam het aantal geïnteresseerden zo sterk af dat ze alletwee zijn opgeheven.

Dat heeft minder te maken met de serie dan met de stad. Burgemeester Don Guardian begon in januari 2014 aan zijn eerste termijn. Op bijeenkomsten werd hij aangekondigd op de psychedelische themasong van Boardwalk Empire, hij droeg smokings en vlinderdasjes die waren geïnspireerd op de kledingstijl van Nucky Thompson, en hij lanceerde de slogan 'Atlantic City: een nieuw begin', een zin die letterlijk was overgenomen uit de serie. Een paar weken later sloot casinohotel The Atlantic Club, in september volgden Newell Casino, Showboat en Trump Plaza. Meer dan 15 duizend mensen verloren hun baan. Een commentator van The Press of Atlantic City noemde het 'de rampzaligste maand uit de geschiedenis van Atlantic City'.

De neergang lijkt voorlopig niet te stoppen. Het is vandaag 22 graden, maar er loopt bijna niemand over de boulevard. De befaamde Rolling Chairs - riksja-achtige karretjes die toeristen en casinobezoekers sinds de jaren twintig voor een paar dollar naar plekken op de promenade brengen - staan bijna allemaal aan de kant, de attracties op de Steel Pier, volgens een billboard The Showplace of The Nation, zijn leeg, eigenaren van mobiele eettentjes leunen verveeld over de toonbank. Op de etalages van bedrijfjes die al jaren in Atlantic City zijn gevestigd hangen bordjes met:'Store for Rent'. Alleen de 99 dollarcentwinkels doen goede zaken.

Roaring twenties

Het is een verbijsterend groot verschil met het Atlantic City uit de serie. Terence Winter, maker van Boardwalk Empire, kon kiezen uit meerdere tijdperken toen HBO hem vroeg een serie te maken gebaseerd op het boek Boardwalk Empire. The Birth, High Times and Corruption of Atlantic City (2002) van Nelson Johnson. Winter koos voor de roaring twenties, een tijd die volgens hem 'luid, zelfverzekerd, vol hoop en belofte' en 'een microkosmos van Amerika' was. Atlantic City verwierf toen nationale en internationale faam als The World's Playground. Dat was voornamelijk te danken aan de corrupte gangster-politicus Enoch Nucky Johnson, Nucky Thompson in de serie.

Door Nucky Johnson werd het eilandstadje in de Atlantische oceaan een 'wonderland van glitz en goedkope sensaties, een fantasie-eiland, vulgair maar populair', schreef Nelson Johnson. Begin jaren twintig had het kleine Atlantic City vijf pieren met attracties, meer dan twaalfhonderd hotels, 21 theaters en honderden bordelen, restaurants, casino's en bars waar ondanks de drooglegging openlijk kon worden gedronken. Terence Winter noemde Nucky's stad in het voorwoord van Nelson Johnsons boek 'een koninkrijk gebouwd op zand, een plek waar elke man, vrouw of kind voor een bescheiden som geld werd behandeld als royalty'.

'Terence Winter zag Nucky Johnson volledig terecht als een man die bijna leek te zijn verzonnen,' zegt Nelson Johnson, een 61-jarige rechter met grijs haar, een middenscheiding, een bril en de onkreukbare, beetje saaie uitstraling die past bij zijn functie. Hij loopt over het plankenpad van de stad waar hij lang werkte als openbare aanklager en later lid was van het gemeentebestuur. Nelson Johnson, geen familie van Nucky Johnson, raakte gefascineerd door de geschiedenis van Atlantic City en sprak met de laatst overgebleven inwoners die de echte Nucky nog hadden gekend.

Ondanks zijn duistere kanten bleken de mensen hem te adoreren als een potentaat die regeerde met 'een fluwelen hamer', zoals Nucky Johnson zelf zei. Hij werd elke ochtend om drie uur gewekt door zijn butler Louis en liet zich vanaf zeven uur in een Rolling Chair over de boulevard rijden. Bedelaars kregen dollarbiljetten, ondernemers mochten vragen stellen, bootleggers gaven enveloppen met smeergeld, vrouwen beloofden later op de dag naar het Ritz-Carlton te komen.

Aan het einde van de ochtend reed Louis zijn baas in een Rolls-Royce, Cadillac, Lincoln of Ford naar een hoerenhuis, gokruimte of een politieke bijeenkomst om de agenda door te nemen en te horen over pas gearriveerde boten vol illegale drank. Zijn bijnaam werd 'de tsaar van de Ritz', zijn jaarlijkse inkomsten lagen rond de half miljoen dollar per jaar (5 miljoen dollar nu).

Na twintig jaar ploeteren kwam Nelson Johnsons boek in 2002 eindelijk uit. De verkoop viel tegen, recensies kreeg hij bijna niet, maar de schrijvende rechter vond het personage Nucky Johnson zo interessant dat hij zijn verhaal ging pitchen als film. 'Ik vloog van mijn eigen geld naar festivals in Los Angeles om producers te ontmoeten. Een van hen gaf het boek aan acteur-producer Mark Wahlberg. Drie weken later werd ik gebeld door zijn agent, die een optie wilde nemen op mijn boek. Wahlberg nam contact op met Martin Scorsese, die graag iets voor HBO wilde doen. Ze haalden Terence Winter, schrijver voor The Sopranos, als executive producer erbij en vroegen mij of het ook een serie mocht worden. Daar had ik in eerste instantie helemaal niet aan gedacht, maar het werd een mooie verrassing.'

De echte nucky

Volgens Terence Winter is de HBO-Nucky voor 70 procent gebaseerd op de echte Nucky. Nelson Johnson betwist dat. 'Dat was misschien zo in het eerste seizoen, later wordt hij steeds fictiever. Steve Buscemi (Nucky Thompson in de serie) lijkt ten eerste totaal niet op de echte Nucky, die meer weg had van James Gandolfini. In tegenstelling tot de HBO-Nucky gebruikte de echte Nucky ook geen geweld, dat hoefde helemaal niet. Je kreeg gewoon niks meer voor elkaar in Atlantic City als je zijn vijand werd, daar kwam geen honkbalknuppel aan te pas.'

De belangrijkste overeenkomst is volgens Nelson Johnson dat de echte Nucky net zo'n gecompliceerd persoon was als de HBO-Nucky. 'Mijn vrouw en ik gingen weleens langs op de set, Steve Buscemi stelde zich aan ons voor. Hij had het boek gelezen en zei dat dat tegenstrijdige in het karakter van de echte Nucky hem enorm aansprak. Buscemi noemde het een van de mooiste rollen uit zijn leven, omdat Nucky zeer slecht kon zijn, maar ook bijzonder goed. Ik had er meer vertrouwen in toen hij me dat vertelde. Aanvankelijk was ik toch een beetje sceptisch over wat er met mijn Nucky ging gebeuren.'

Nucky Johnsons en Atlantic City's gouden jaren duurden tot oktober 1929, de maand dat de koersen op Wall Street crashten. Ook Nucky Johnson verloor tienduizenden dollars en zijn neergang zette door na de herroeping van de drooglegging in 1933. Nucky's imperium stortte halverwege de jaren dertig voorgoed in, zegt Nelson Johnson. Toeristen konden ineens overal legaal drinken, Atlantic City verloor het monopolie op 'Booze, broads and gambling', zoals de slogan van Nucky Johnson luidde. In de jaren vijftig was er een korte opleving, maar in de jaren zestig en zeventig werd Atlantic City een gettoachtige stad met een boulevard vol houtrot.

Toekomst

Nelson Johnson, schrijver van Boardwalk Empire, zat halverwege de jaren zeventig in de Planning Board van Atlantic City om mee te denken over de toekomst van de stad.

Nelson Johnson en de andere bestuurders kwamen op het idee gokken legaal te maken. In november 1976 werd een referendum gehouden, de inwoners stemden voor, de eerste casino's gingen open in 1978. 'Toeristen gingen de stad net als in Nucky's tijd weer zien als The World's Playground,' zegt Nelson Johnson. 'Helaas was de corruptie bijna net zo groot als in de jaren twintig, de voorsprong op andere steden werd weggegeven door hebzucht en zelfgenoegzaamheid. Wie tegenwoordig rondloopt in Atlantic City zal denken dat gokken nooit is gelegaliseerd. Kijk om je heen, het lijkt in niets op Nucky's stad.'

De kans is groot dat het alleen maar erger gaat worden. De eigenaren van Trumps Taj Mahal hebben aangegeven dat het grootste casinohotel op 13 november 2014 zal worden gesloten. In de jaren zeventig stond op bumperstickers: 'Wil de laatste persoon op het eiland alsjeblieft de lichten uitdoen?' El Correo de Atlantic County kopte onlangs: 'Atlantic City: Game Over.'

Volgens de meeste inwoners van Atlantic City is dat niet overdreven. Anderen houden nog steeds de hoop dat Atlantic City zichzelf opnieuw zal uitvinden als een plek waar alles kan, niets moet en de toeristen altijd nog eens willen terugkomen. Burgemeester Don Guardian, die elke ochtend als een moderne Nucky over de houten boulevard fietst om te luisteren naar zijn mensen, wil ondanks een immens begrotingstekort 'de wowfactor', zoals hij het noemt, laten terugkeren in Atlantic City.

Hij denkt daarbij aan concerten van A-artiesten bij de pieren op het strand, dance-evenementen met de beste dj's ter wereld, het aanbieden van foie gras en 24 uur gesudderde lamsnek in restaurants die nooit sluiten en wereldtitelgevechten boksen in de Boardwalk Hall, in 1929 gebouwd op aandringen van Nucky Johnson.

Bruce Springsteen omschreef Atlantic City in zijn song uit 1982 als de stad 'where the sand's turning into gold'. In het refrein zong hij: 'Everything dies baby, that's a fact, but maybe everything that dies someday comes back.'

Halverwege de legendarische boardwalk van Atlantic City staat het Trump Plaza Casino Hotel, in de megalomane jaren tachtig een monumentaal gebouw met kroonluchters, protserige casinozalen en suites met spiegels in het plafond, nu een ruïne met tapijten vol vlekken, krakende vloeren, kapotte liften en lege ruimtes. Bij de ingang hangt een bord met: 'Trump Plaza is sinds dinsdag 16 september 2014 gesloten. Dank u. Trump Plaza.' Een oude vrouw loopt erlangs en maakt een wegwerpgebaar. Twee Hells Angels lijken erom te lachen. Een zwarte man loopt naar het bord en neemt vier selfies met zijn telefoon.

^{Boardwalk Empire, slotaflevering, 27/10, HBO, 20.30 uur.}

De beste films 'in' Atlantic City

The King of Marvin Gardens

Bob Rafelson (1972)

Vergeten cultfilm met Jack Nicholson als neerslachtige radiopresentator uit Philadelphia die zijn broer Jason (Bruce Dern) uit de gevangenis van Atlantic City haalt. Rafelson, die Nicholson al regisseerde in Five Easy Pieces (1970), gebruikte de verpauperde stad als metafoor voor de teloorgang van de Amerikaanse droom.

undefined

Atlantic City

Louis Malle (1980)

Klassieker met Burt Lancaster als oude gangster die zich staande probeert te houden in Atlantic City en Susan Sarandon als serveerster en blackjackdealer in opleiding. In een van de eerste scènes wordt het historische Traymore Hotel opgeblazen, een symbool voor het nieuwe Atlantic City na het referendum van 1976 en de legalisering van het gokken. Genomineerd voor vijf Oscars.

undefined

Hard Eight

Paul Thomas Anderson (1996)

'I know about Atlantic City,' zegt de criminele beroepsgokker Jimmy (Samuel L. Jackson) tegen oud-gangster Sidney (Philip Baker Hall) die de gedegenereerde kaartspeler John (John C. Reilly) onder zijn hoede neemt. Hij refereert aan de moord die Sidney pleegde in Atlantic City op Johns vader. Met glorieuze bijrollen voor Gwyneth Paltrow als de fatale vrouw Clementine en Philip Seymour Hoffman met een matje.

undefined

Rounders

John Dahl (1998)

Matt Damon als herstellende gokker die zijn vriendin heeft beloofd weg te blijven uit casino's. Hij maakt zijn rentree in Atlantic City en neemt laat in de avond plaats aan een tafel met 'the scumbags', zoals John Turturro zijn vroegere kaartvrienden noemt. Een van hen is de briljante pokeraar Petra (Famke Janssen). Samen plukken ze onwetende toeristen leeg die aan hun tafel komen spelen.

undefined

American Hustle

David O. Russell (2013)

'Some of this actually happened,' staat in de openingscredits van American Hustle, de moderne klassieker over een FBI-agent (Bradley Cooper) en een informant (Christian Bale) die een Arabische nepsjeik gebruiken om een politicus die Atlantic City weer op de kaart wil zetten te betrappen op het aannemen van smeergeld. Net als in de film zette de FBI in 1978 nepsjeiks in om corrupte politici te ontmaskeren. Operatie Abscam (Abdul-scam) leidde tot zeven arrestaties. Een van hen was Angelo Errichetti, in de film gespeeld door Jeremy Renner.

undefined