In Cheers stemmen ze Trump

Er waren, zo sprak een studiogast bij CNN, terwijl we al diep in de verkiezingsnacht verkeerden, dit keer opvallend veel leaners geweest. Dat had hij gehoord van de bevriende uitbater van zijn stamcafé. Een 'leaner' is iemand die aan de toog hangt, en vanachter zijn hand wat met de kroegbaas smoest: 'Ik denk dat ik dit keer maar eens Trump ga stemmen.' In het Nederlands heet dat ook wel: de gordijnbonus.

Nu de wereld met Trump als Onvoorspelbare Factor, zoals we inmiddels al vaak hoorden, een nieuw presidentieel tijdperk ingaat, is het tijd om eens te kijken wat de Amerikaanse popcultuur ons al eerder bood aan Trumpachtige situaties. Nergens anders is politiek zo verstrengeld met popliedjes en oneliners uit films als juist in de Verenigde Staten. Bij het bovenstaande CNN-citaat denk je bijvoorbeeld onmiddellijk aan de sitcom Cheers. Sam Malone achter de tap, de vaste jongens aan de bar, ze nemen op geheel eigen wijze de actualiteit door. De working class van Boston, ook zij hebben goeddeels op Trump gestemd. Zo zijn er meer voorbeelden te vinden.

Falling Down (1993)

De aankondiging van de Boze Blanke Man. Michael Douglas speelt de ogenschijnlijk zo keurige William Foster, ingenieur van professie. Door de recessie is hij zijn baan kwijtgeraakt en hij heeft inmiddels een straatverbod zodat hij zijn ex-vrouw en hun dochtertje niet mag bezoeken. Nee, het zit Foster niet mee. Als hij bij de (fictieve) keten Whammyburger een ontbijt wil bestellen, blijkt hij net een minuut te laat. Het is nu lunchtijd. Die mededeling bezorgt Foster een kortsluiting in het hoofd, hij slaat volledig door. De film van Joel Schumacher is een satire op alles wat er mis is in Amerika's binnensteden, in dit geval Los Angeles. Woede over rijkdom, armoede, bankwezen, commercie, hufterig gedrag, herrie, vuil en het menselijk tekort, alles komt aan bod. De gekende Democraat Michael Douglas heeft vast niet op Trump gestemd, maar zijn personage William Foster zeker wel.

Donald Trump heeft zich in interviews vaak beklaagd dat het zo eenzaam is aan de top. Dan staat hem als president nog wat te wachten. Zo leren we uit series als The West Wing en toch ook wel House of Cards. De eenzaamste president op film ooit is ongetwijfeld Anthony Hopkins als Richard M. Nixon in de gelijknamige biopic uit 1996 van Oliver Stone. Alleen in zijn werkkamer, drank, veel drank, door iedereen verlaten en gehaat door de buitenwereld. Nixon in zijn nadagen, geplaagd door het Watergate-schandaal, is een diep treurige Nixon. Niet uit te sluiten valt dat Oliver 'specialist biopics' Stone zich nog eens aan Trumpfilm waagt. Of eigenlijk lijkt dat op voorhand wel zeker.

_{Tekst gaat door onder de video.}

John Wayne en Nikita Chroesjtsjov

Niet eens zo ondenkbaar dat Vladimir Poetin en Donald Trump beste maatjes worden. Het is eerder vertoond, per slot. Noem het alfamannetjesgedrag. Dat overstijgt blijkbaar iedere politieke of ideologische strijd. In september 1959 kwam Sovjet-partijleider Nikita Chroesjtsjov op uitnodiging van president Eisenhouwer voor twee weken naar Amerika. Hij wilde onder meer naar Californië, en had op zijn verlanglijstje staan: tripje naar Disneyland, Marilyn Monroe spreken en ook John 'Duke' Wayne ontmoeten. Als Oekraïense boerenzoon had Nikita altijd al van westerns gehouden, ze hadden er vele piratenversies van in het Kremlin.

Wat je noemt een curieuze ontmoeting: rabiate redneck John Wayne versus communistenleider Chroesjtsjov, op papier gezworen vijanden, en al helemaal op het hoogtepunt van de Koude Oorlog. Maar zie: ze konden het in Hollywood uitstekend met elkaar vinden. Er werd wodka en tequila geschonken, en nog een, en nog maar eens een. Drie maanden later arriveerde er een pakket op het kantoor van Wayne in Beverly Hills. Eenmaal geopend bleek het een selectie aan de beste Russische wodka's te bevatten, het begeleidende briefje sprak: 'Duke, Merry Christmas. Nikita.'

John Wayne kon niet achterblijven. Hij zond een stel Sauze Commemorativo-tequila naar het Kremlin. 'Nikita, thanks. Duke.' Over Chroesjtsjovs Amerikaanse reis verscheen in 2009 een onderhoudend boek: K Blows Top van Peter Carlson (2009). Alsook een aan absurdisme grenzende documentaire: Khrushchev Does America (2013).

_{Tekst gaat door onder de afbeelding.}

The Candidate (1972)

Fraai staaltje politieke satire van regisseur Michael Ritchie, nog altijd actueel. Er zijn gouveneursverkiezingen in Californië en de Democraten kunnen maar geen geschikte kandidaat vinden. Vooraf lijkt al vast te staan dat de populaire Republikeinse senator Crocker Jarmon de race gaat winnen, en dus komt campagneleider Marvin Lucas uit bij de jonge Bill McKay (Robert Redford), de idealistische zoon van voormalig gouverneur John J. McKay. Afspraak vooraf: hij mag alles zeggen wat hij wil, het maakt toch niets uit. Dus draagt hij zijn hart op de tong, en juist die frisse aanpak slaat enorm aan. Hij wint, uiteindelijk. Maar zoals de filmposter al uitdrukt (Redford blaast een kauwgumbel) is alle energie gestopt in de campagne, een achterliggend plan heeft de zojuist verkozen gouverneur niet. Bezorgd vraagt hij aan het slot van de film aan zijn campagneleider: 'Marvin... what do we do now?' - een noodkreet die zich het best laat vertalen als: 'Marvin... en nu?' Het zal meer winnende kandidaten overkomen zijn. Kreeg een Oscar voor 'beste scenario'.

_{Tekst gaat door onder de video.}

Bulworth (1998)

Zeggen wat je denkt, en doen wat je zegt: waar kennen we die slogan ook alweer van? Van Trump, van Fortuyn, maar ook van de Californische senator Jay Billington Bulworth, gespeeld door Warren Beatty. Hij is totaal gedesillusioneerd geraakt door de politiek, contracteert een huurmoordenaar om zichzelf te laten omleggen, maar tot die tijd zal hij zijn gehoor eens flink de waarheid vertellen. Gesteld op rapmuziek, neemt hij het op tegen de elite, en voor de achtergestelde zwarte klasse van South Central.

_{Tekst gaat door onder de video.}

Spin City (1996-2002)

De moeilijkste baan in het tijdvak Trump lijkt op voorhand die van de spindoctor. Hoe houd je iemand in het gareel die als ongeleid projectiel geldt? In de luchtige politieke tv-comedy Spin City is het aan Michael J. Fox om de brokken van zijn baas Randall Winston op te ruimen. Hij is de burgemeester van New York, die zich door zijn verregaande ijdelheid regelmatig zelf in de voet schiet. Goed geschreven show die waarschijnlijk meer aan de werkelijkheid raakt dan we willen weten. Primetime Emmy Award-winnaar. Nadat Michael J. Fox werd getroffen door Parkinson nam Charlie Sheen de hoofdrol over, maar dat bleek een minder groot succes.

_{Tekst gaat door onder de video.}

Man of the Year (2006)

Een buitenstaander, net als Trump. Een van de talenten die voortkwam uit de Comedy Store aan Sunset Boulevard, Los Angeles was de betreurde Robin Williams (1951-2014). In Man of the Year speelt hij een Jon Stewart-achtige komiek en commentator die zich na duizenden e-mails van zijn kijkers mengt in de race om het presidentschap. En ook nog eens wint. De film van Barry Levinson is niet helemaal geslaagd, maar biedt Robin Williams wel het platform om een aantal aardige grappen over de Amerikaanse politiek te maken. 'I did not have sex with that woman... but I wanted to...' Uiteraard een verwijzing naar Bill Clinton.

_{Tekst gaat door onder de video.}

The Manchurian Candidate (1962)

Amerikanen zijn dol op complottheorieën, Donald Trump niet uitgezonderd. Sterker: naar aanleiding van vermeende Russische hacks dreigde hij er zelf in te worden meegesleept. In zo'n geval valt al snel de term: The Manchurian Candidate. Een verwijzing naar dé klassieke politieke paranoiathriller uit 1962, geregisseerd door John Frankenheimer. In 2004 kreeg de film een remake; de oorspronkelijke versie valt te prefereren. De plot: tijdens een patrouille in Koreaans oorlogsgebied wordt sergeant Raymond Shaw (Laurence Harvey) met zijn eenheid (onder wie Frank Sinatra) ontvoerd en naar een laboratorium in Mantsjoerije gevlogen. Met hulp van Russische deskundigen van het 'Pavlov-instituut' wordt de geest van Shaw aan dry cleaning onderworpen, volledig chemisch gereinigd. Hij zal worden ingezet als sleeper, een handlanger die door een specifieke prikkel tot actie kan worden bewogen: het tonen van de speelkaart ruitenvrouw. Daarmee wordt de sergeant een willoze speelbal van zijn manipulators. Die zijn eropuit om een aanslag op de president van de Verenigde Staten te plegen en hem te vervangen door vice-president John Iseling, onderdeel van het complot. Net als mevrouw Iseling trouwens (Angela Lansbury), de moeder van oorlogsheld Shaw.

Het is allemaal nogal grotesk, maar geholpen door de Koude Oorlog-paranoia kwam het destijds geloofwaardig over. Links beschuldigt rechts en vice versa, en niemand is wie hij lijkt. Voor het eerst wordt de rol van de televisie voor de Amerikaanse politiek benut. De climax speelt zich af tijdens een Republikeinse Conventie in Madison Square Gardens te New York, ter plekke gedraaid. Het beklemmendst is het spookbeeld van een vijandige mogendheid in het centrum van de macht, met zijn hand aan de rode knop. Zo groeide The Manchurian Candidate uit tot een politiek begrip. We zullen de term de komende tijd weer vaak voorbij horen komen.

_{Tekst gaat door onder de video.}

Wall Street (1987)

'Mijn hele leven ben ik hebberig, hebberig, hebberig geweest. Ik greep al het geld dat ik kon krijgen. Ik ben zó hebberig. Nu wil ik hebberig zijn voor de Verenigde Staten. Ik wil al dat geld grijpen. Ik ga heel hebberig zijn voor de Verenigde Staten.' Deze quote komt uiteraard van Donald Trump, en zelfs in serieuze kranten werden al vergelijkingen gemaakt tussen de multimiljardair en Uncle Scrooge McDuck, oftewel Oom Dagobert uit de Donald Duck. Bij 'Greed is good' denken wij direct aan Gordon Gekko (Michael Douglas) uit Oliver Stone's Wall Street. Als gewetenloze speculant mag hij graag dingen zeggen als: 'Miljoenenwinst maken is beter dan seks.'Of: 'Lunch is voor mietjes.' Dan wel: 'Waarom vernietig ik een bedrijf? Omdat het kán.'

Zijn beroemdste quote luidt ongetwijfeld: 'Het punt is, dames en heren, dat hebzucht - bij ontstentenis van een beter woord - goed is. Hebzucht is prima. Hebzucht is efficiënt. Hebzucht verheldert en dringt door tot de essentie van de evolutie. Hebzucht in al zijn uitingsvormen - leven, liefde, kennis - stuwt de mensheid omhoog.' Wall Street was bedoeld als aanklacht tegen de graaicultuur. Michael Douglas verbaasde zich erover hoe hij jaren later op straat werd nageroepen: 'Hééé, Gekko! Door jou ben ik in zaken gegaan. Bedankt nog, man!' Juist door zijn volstrekt amorele handelen groeide Gekko voor een nieuwe generatie blanke beursfiguren uit tot een held. De aantrekkingskracht van de bad guy.

_{Tekst gaat door onder de video.}

Starship Troopers (1997)

Niet alleen op internet of Twitter is Donald Trump door tegenstanders keihard uitgemaakt voor fascist. Ook gerespecteerde media doen eraan mee, uit vrees dat Amerika zal afglijden naar een politiestaat.

In zijn sciencefiction-satire annex actiefilm Starship Troopers speelde Paul Verhoeven al eens met dat idee, vrij naar de gelijknamige toekomstroman van Robert Heinlein - waarin wordt terugverlangd naar de puriteinse jaren vijftig. Voor eigentijdse problemen als drugsgebruik en criminaliteit zijn rigoureuze oplossingen bedacht. Wie voor een dergelijk vergrijp 's ochtends wordt opgepakt, wordt 's middags reeds veroordeeld, en nog diezelfde avond geëlektrocuteerd. Ten overstaan van de natie, want de executies worden rechtstreeks op tv uitgezonden, all channels, 6 pm tonight - zoals de Staatstelevisie niet nalaat ons op opgewekte toon te melden. Gevoed door een buitenaardse dreiging trekt het regime de teugels steeds verder aan, en om de hyperbool nog wat aan te scherpen bedient de regisseur zich van het Leni Riefenstahl-idioom vol militarisme en enorme totalen.

Dat is de bombastische kant van Starship Troopers, maar ondertussen krijgt de kijker doorlopend de vraag voorgelegd: is dit werkelijk wat we willen? Aanvankelijk vermaakte niet iedereen in Amerika zich met dit dystopische visioen, maar nadien heeft de film de cultstatus bereikt.

_{Tekst gaat door onder de video.}

Mr. Smith goes to Washington (1939)

Anti-establishment is van alle tijden. Ruim zeventig jaar voor Trump laat regisseur Frank Capra een wel heel naïeve James Stewart als junior-senator naar Washington vertrekken. Daar stuit Mr. Smith onmiddellijk op tegenwerking van de kliek aan corrupte Congresleden, die alleen maar uit zijn op status en eigen gewin en alles afhandelen in wandelgangen en achterkamertjes. Maar Mr. Smith, een beschaafde vorm van Mr. Trump, geeft niet op. Pleidooi voor schone politiek en het heroveren van de traditionele Amerikaanse waarden. Bij de première in 1939 te Washington spraken de échte politici er schande van, maar wel sleepte de film elf Oscarnominaties in de wacht (en won voor 'beste scenario'). Wordt ook vandaag nog geroemd als 'kwintessens klokkenluider-film'.