'Iets vanzelfsprekends uitpluizen. Dat wilde ik met licht doen'

'Gelukkig had ik vanmiddag al een lichtje geschept', zegt Gemma Venhuizen, vlak voordat ze oplost in de schemering van de vroege vrijdagavond. Het is een opwekkende vriesdag geweest en Venhuizen laat zich zo'n kans, in een winters ritme van grauwgrijs, niet ontnemen.

Op de tafel in een Amsterdams café ligt Licht, een boek waarover ze een uurtje eerder heeft gezegd dat woordspelingen op de loer liggen. Daarom is de titel ook zo nauwgezet. Lachend: 'Maar het is wel het zwaarste boek dat ik tot nu toe heb geschreven.'

Een dag eerder heeft deze krachtproef officieel het licht gezien. Voor de officiële presentatie had Gemma Venhuizen een waxinelichtje meegenomen. Het is misschien wel haar vroegste herinnering aan de magische kracht van het licht. 'Op de basisschool mochten we in de laatste dagen voor de kerstvakantie ons eigen waxinelichtje meenemen, zo'n lichtje in een huisje. Buiten was het nog een beetje donker en dan ging de meester een halfuurtje op zijn gitaar spelen. Dat gaf me zo'n knus en geborgen gevoel, alle leerlingen met een waxinelichtje op hun tafel. Ik zat dan een beetje voor me uit te staren. Dromen over later. Ik wilde toen al schrijfster worden.'

Op 31-jarige leeftijd hebben fascinatie en ambitie elkaar gevonden. Gemma Venhuizen heeft met Licht een boek geschreven van alledaags belang. 'Licht is in al onze levens zo alom aanwezig dat we er niet bewust mee bezig zijn. Maar zoals dat gaat met dingen die vanzelfsprekend zijn, je mist ze pas als ze er niet meer zijn. In de winter dus. Je zit binnen en gaat je steeds somberder voelen.'

In 2015, een jaar dat de Unesco aan het licht had gewijd, raakte ze daarover in gesprek met de uitgeverij. 'Ik wilde het licht beter leren kennen.'

En is dat gelukt?

'Ik vergelijk het met de liefde, ook zo'n algemeen onderwerp. Wat doet liefde met je lichaam? Wat doen die hormonen met je? Iets vanzelfsprekends uitpluizen. Dat wilde ik met licht ook doen. Alle aspecten verkennen. Je ergens in vastbijten. Ik hoop dat het gelukt is.'

Het antwoord luidt bevestigend. Gemma Venhuizen heeft het licht in al zijn hoedanigheden, zowel natuurlijk als kunstmatig, bestudeerd. In alle hoofdstukken wordt telkens een nieuw facet van licht onder de loep genomen. Elk apart zou de basis voor een zelfstandig boek kunnen zijn. Maar Venhuizen wilde volstaan met een eerste verkenning.

Van huis uit is Gemma Venhuizen fysisch geograaf, maar als wetenschapsjournalist heeft ze haar werkterrein het liefst zo breed mogelijk. Een oud-leraar Engels noemde haar tijdens de boekpresentatie a jack of all trades, but a master in none. 'Ik weet van alles een beetje, maar ben nergens een specialist in. Ik vind het leuk op onderzoek te gaan, mensen te spreken, feitjes te verzamelen.'

Als Licht iets is, dan is het dat wel: een bonte verzameling van wetenswaardigheden. Gemma Venhuizen vertelt van een IJslander met wie ze over het project in gesprek raakte. Toen het over de winterdepressie ging, moest dat even uitgelegd worden. Had de IJslander nog nooit van gehoord, van een winterdepressie. 'Dat klopt ook. IJslanders kennen geen winterdepressie. Dat moet in hun genen zitten, want de Zweden hebben er naar verhouding juist veel last van. Grappig, hè?'

In het ene hoofdstuk is de zon een graag geziene gast, in het andere toont ze haar onaangename trekjes. De meest dramatische zin staat in de inleiding: 'Niemand ontbrak - behalve de zon.'

Venhuizen begint hard te lachen als die trieste constatering ter sprake komt. Zo laat ze zich deze vrijdagmiddag ook kennen: een opgeruimd type dat graag lacht, niet in de laatste plaats om zichzelf. Toch is de 'winterdepressie', de aanhalingstekens zijn van haar, Venhuizen niet vreemd.

Ze schrijft over de schommelingen in haar gemoedstoestand, de huilbuien en de verslaving aan een warm bed. De aanhalingstekens hielden op een gegeven moment geen stand. 'Een paar maanden lang wilde ik niets meer, behalve slapen en me uit de wereld terugtrekken', schrijft Venhuizen. Met het lengen van de dagen verdween die aanvechting weer.

Gelukkig laat het beest zich tegenwoordig temmen. Ja, de winter stemt haar nog altijd melancholiek en de tranen zitten dichter aan de oppervlakte. Tegelijkertijd zijn de opeenvolgende seizoenen haar even lief. Lente en zomer schitteren dankzij de schaduwkanten van herfst en winter. Bovendien, toegegeven, gunt ze zichzelf als schrijfster de ruimte de waarheid enigszins aan te dikken.

Maar uw winterdepressie is ongelogen?

'Het kan veel gradaties aannemen. Als freelancer heb ik het geluk dat ik een dipdag later kan inhalen. Maar toen ik vorig jaar januari midden in het schrijfproces voor dit boek zat, moest ik me soms naar het bureau slepen. Ik heb een grote daglichtlamp op mijn bureau staan, zo'n ouderwets bakbeest dat ik van mijn moeder heb overgenomen.' 's Ochtends een halfuurtje en dan misschien 's middags nog een keer. Niet 's avonds, anders kun je niet slapen. 'Misschien is het een placebo, maar het staat vast dat ik me er opgewekter en alerter door voel. Zo'n lamp haalt het niet bij het daglicht, hoor. Zelfs niet op een bewolkte dag.'

U raadt aan de winter te omarmen.

'Dat is ook zo, zelfs als het grijs en miezerig is. Weet je nog, Oudejaarsdag? De hele dag was het mistig. Toch ben ik de duinen in gegaan en het was heerlijk. Somber maar heerlijk. Een paar uur gewandeld, nauwelijks iemand tegengekomen. Fantastisch.'

Om samenhang te krijgen in het veelzijdige onderwerp rangschikte Gemma Venhuizen de twaalf hoofdstukken naar de maanden van het jaar. 'Dat had ik van te voren bedacht. Ik dacht: als ik het niet op een of andere manier inkader, dan ben ik over dertig jaar nog bezig. Het geeft de lezer ook een soort van houvast. Dit is geen boek dat je achter elkaar zult lezen. De één is geïnteresseerd in de invloed die de zon heeft op je humeur, de ander zal op zoek gaan naar de gezondheidsklachten.'

Die haat-liefdeverhouding zit ook in haarzelf. 'Zon is goed voor mijn huid. Daar wordt-ie gaaf van. Tegelijkertijd veroorzaakt hij rimpels.' Het zonlicht kan ook dusdanig schitteren dat het hoofdpijn veroorzaakt. Migraine met auraverschijnselen heet dat. 'Als de zon weerkaatst wordt in een regenplas moet ik een zonnebril dragen. Anders verdraag ik het niet.'

Stonden alle onderwerpen van te voren al vast?

'De meeste wel, met de winterdepressie als hoofdaanleiding. Maar al die zijpaden over licht in de woonomgeving, het effect op creativiteit en productiviteit zijn er gaandeweg bijgekomen. Ik vind het echt fascinerend als je ziet hoeveel onderzoek is gedaan naar licht.'

Nergens verzandt Venhuizen in dweperige romantiek. 'Ik wil wel serieus genomen worden. Factfinding is mijn achtergrond. Bij al het persoonlijke moet het wel geloofwaardig blijven.'

De spirituele kant van de zonaanbidding komt aan de orde, maar in alle nuchterheid. 'We hebben alle reden de zon te aanbidden. Zonder zon geen fotosynthese en zuurstof. Al die zonnegoden waren er vroeger ook niet voor niets, net zoals de totale paniek die mensen overviel bij een zonsverduistering. Die sekteachtige kant kom je nog steeds tegen. Goeroes die beweren dat ze zich alleen met licht kunnen voeden. Maar ik ben zelf zeker geen zongroupie geworden.'

Omslag

Toch zou de omslag van het boek die indruk kunnen wekken. Daarop staat het silhouet van een vrouw, haar huid als een bladerdek, met daarbij het licht van de opkomende zon. Gemma Venhuizen lacht. 'Ik weet weinig van marketing, maar ze zeggen dat een vrouw op de cover goed is voor de marketing. We zullen zien. Het gaat over de relatie tussen mensen en licht. Dat vind ik mooi aan dit beeld.'