Iedereen kan nu achter zijn laptop rechercheur zijn en cold cases helpen oplossen

Zeven mensen turen tijdens een videobelverbinding ingespannen naar de foto van een vrouw die dood op een grindpad ligt. Het slachtoffer ligt op haar buik, tussen spullen die op de een of andere manier uit haar rugtas zijn gehaald.

‘Mijn eerste reactie is van: haar tas is leeggehaald of zo’, reageert een van de zeven.

‘Dus het is misschien toch gewoon een ordinaire roofoverval geweest?’, werpt een ander op.

‘Ja, maar dan vraag je je toch af waarom die laptop niet is meegenomen’, stelt weer een ander nuchter vast.

Amateurrechercheurs zijn het. Doodgewone mensen, zonder enige formele politieopleiding, die avonden aaneen iets proberen te doen wat de autoriteiten niet lukte: een cold case oplossen. Het speurneuzencollectief vormt een bont gezelschap en telt onder anderen een universitair student, een gepensioneerde die de helft van het jaar doorbrengt op een camping en een ict’er. Samen maken ze deel uit van Bureau Dupin, een online-onderzoeksgroep voor leken die met een frisse blik onopgeloste politiezaken onder de loep neemt. Over hun werk en methoden maakte Videoland een vierdelige documentaireserie.

Burgerparticipatie neemt toe

‘Burgerparticipatie bij opsporingswerk is de laatste jaren enorm toegenomen’, zegt regisseur Feije Riemersma over de reden om de documentaireserie te maken. ‘Dat is door internet ook veel makkelijker geworden. Iedereen kan van achter zijn laptop zelf op onderzoek uit. Ik vind het prachtig als mensen zo veel tijd en energie steken in iets wat zij belangrijk vinden, dat vind ik fijn om in beeld te brengen.’

Bureau Dupin werd in 2020 opgericht door Peter de Kock, oud-politieagent en bijzonder hoogleraar datawetenschappen aan de universiteit van Tilburg. Met Bureau Dupin wilde De Kock de wisdom of the crowds aanwenden om nieuwe wegen te vinden in vastgelopen politiewerk. Iedereen kan zich via de site van Bureau Dupin aanmelden en zijn of haar expertise inzetten voor de goede zaak. Intussen telt het bureau ongeveer 1.800 leden, die zich in wisselende mate inzetten.

Nabestaanden

De cold case waarmee het onderzoekscollectief zich hoofdzakelijk bezighoudt is die van Marja Nijholt (48), die begin 2013 dood werd aangetroffen op de oprit van een woning in Oss. De zaak werd nooit opgelost en dreigde, tot de bemoeienis van Bureau Dupin, voorgoed in de archiefkasten te verdwijnen.

Opmerkelijk aan het onderzoekswerk van Bureau Dupin is dat de speurders daarbij de nodige medewerking kregen van Nijholts nabestaanden en de politie in Brabant. Van de politie ontving het bureau onder meer foto’s van de plaats delict en de laatste telefoongegevens van Nijholt. De reputatie van oud-politieman De Kock speelde hierbij een doorslaggevende rol.

Misdaadroman

Met het aangeleverde materiaal, aangevuld met hun eigen speurwerk, weten de leden van Bureau Dupin nauwgezet in kaart te brengen wat voor vrouw Nijholt was, en hoe haar laatste uren eruit gezien moeten hebben. Een bizarre bijvangst tijdens deze zoektocht is de vondst van een misdaadroman – Het talent uit Twente – waarin details staan die griezelig overeenkomen met de laatste dagen van Nijholt. De auteur, die het boek in 2011 schreef, blijkt uiteindelijk niets met de zaak te maken hebben.

Riemersma: ‘Ik wil natuurlijk niets spoilen, dus ik laat graag in het midden of Bureau Dupin doorslaggevende informatie boven water haalt. Wat ik wel kan zeggen: ze ontdekken veel nieuwe dingen. De misdaadroman bijvoorbeeld. Ook denkt een van de leden, op basis van de telecomdata, te weten wie de politie in het vizier zou kunnen hebben gehad als verdachte.’

Ethische valkuilen

De documentaireserie raakt ook aan de ethische valkuilen bij online-onderzoek door leken. Dat speelt in de derde aflevering, als het bureau de beschikking krijgt over de persoonlijke correspondentie van Nijholt. De brieven, die een getroebleerde vrouw tonen, leiden tot de nodige speculatie over de mogelijke betrokkenheid van enkele geadresseerden. Hoewel niemand bij naam wordt genoemd, houd je als kijker wel je hart vast. Wanneer slaat dit online gegraaf door in eigenrichting?

Erg gek is die vrees niet, vindt ook regisseur Riemersma. Als voorbeeld noemt hij de Netflix-documentaire Don’t Fuck With Cats: Hunting an Internetkiller. De documentaire toont hoe een online-meute, na wat digitaal speurwerk, de verkeerde aanwijst als verdachte van dierenmishandeling. De jongeman in kwestie kan de beschuldigingen niet aan en pleegt zelfmoord.

Zorgvuldigheid en duidelijke afspraken

Volgens Riemersma zijn zulke fatale missers bij Bureau Dupin uitgesloten. Allereerst vanwege het morele kompas van de leden. Daarnaast heeft het bureau vooraf duidelijke afspraken gemaakt met de nabestaanden en de politie. Een zo’n afspraak houdt in dat in geen enkel geval publiekelijk een verdachte wordt aangewezen. Gebeurt zoiets wel, dan wordt direct de stekker uit de samenwerking getrokken.

Riemersma: ‘Ik ben echt onder de indruk geraakt van hoe zorgvuldig Bureau Dupin te werk gaat. Niet één keer heb ik ook maar het idee gekregen dat ze uit de bocht dreigden te vliegen. Onderling hebben ze ook een informele geheimhoudingsverklaring. Daarmee spreken ze af dat alles wat ze bespreken en ontdekken binnen de groep wordt gehouden. Dat zegt veel over hoe gewetensvol ze dit werk proberen te doen.’