Humor tot op het bot bij striptekeningen linkse Willem

Daar moet je iets mee, als je baas bent van een stripmuseum en Willem is je oom. Victor Boswijk, sinds 2014 directeur van het Nederlands Stripmuseum in Groningen en neef van de politiek tekenaar Bernard Willem Holtrop, kortweg Willem, is samensteller van de tentoonstelling Willem Retour.

Het 'retour' verwijst naar de begintijd van Willems loopbaan in Nederland, want hij woont en werkt al een halve eeuw in Frankrijk, waar hij beroemd werd met genadeloze cartoons voor de krant Libération en de satirische bladen Hara-Kiri en Charlie Hebdo. Eerder dit jaar werd bekend dat zijn gehele oeuvre naar de Bibliothèque nationale de France gaat, die ruim 25 duizend tekeningen zal beheren. Mooi cadeau voor de man die dit jaar 75 jaar werd.

Provo

Willem heeft zelf de voorselectie van de tentoonstelling in Groningen gemaakt en koos vooral originelen uit zijn Nederlandse productie, van de jaren zestig tot nu. Vanaf december 1965 was Willem medewerker van het blad Provo dat werd uitgegeven door Roel van Duijn en Rob Stolk van de gelijknamige politieke beweging, die zich sterk afzette tegen het behoudende establishment.

Voor de gemeenteraadsverkiezingen van 1 juni 1966 had Provo een provocerend pamflet nodig en Willem leverde een passende tekening: wit mannetje hakt in op zwarte politielaarzen. Dat beeld siert nu de catalogus van Willem Retour en zet de toon voor de tentoonstelling: weg met de macht!

In dezelfde periode begon de tekenaar een eigen blad dat hij God, Nederland en Oranje doopte, om aan te geven waartegen hij zoal wilde schoppen. In een vitrine ligt nu het origineel van het eerste nummer van dit 'links-radicale' blaadje, met een tekening van een rol pleepapier met daarop de tekst: 'Wetboek van strafrecht. Prijs: 75 ct.'

Om de sfeer van die periode op te roepen, is de tentoonstellingsruimte versierd met een wandbrede zwartwitfoto van Oom Agent, een witgeschilderde fiets als verwijzing naar het Witte Fietsen-plan van Provo, en een zuil met de beeltenis van Het Lieverdje, het monument op het Amsterdamse Spui waar destijds vurig werd gedemonstreerd. Linkse idealen, je zou er nostalgisch van worden.

Het knappe van Willem is dat hij zijn woede fris heeft weten te houden en in al die jaren nog geen ideologische veer heeft gelaten. De politieke cartoons die hij nu voor HP/De Tijd maakt, zijn daar voorbeelden van. Wilders moet het ontgelden als aanrander van de Nederlandse leeuw en Bush is de aanstichter van een veel te lange oorlog waar de westerse toeschouwer maar moe van wordt. Willem tekent een man die voor de televisie in slaap is gevallen. Het beeldscherm toont een opgereten slachtoffer van bombardementen. Ook hij ligt op apegapen, maar niet van het bier.

Cynisme

Cynisme met cynisme bestrijden, misschien is dat de kortste samenvatting van Willems werk. In een al wat oudere cartoon staat de tekst: 'Als alle arme mensen eenmaal uitgeroeid zijn, komt er nooit meer oorlog. Maar voorlopig is dat toekomstmuziek.'

Bij zo'n wereldbeeld hoort een beeldtaal die niet altijd even zachtzinnig is. Daarom is een zijkamer van de expositieruimte voorzien van een waarschuwing: 'De cartoons en illustraties in dit kabinet hebben een expliciet karakter en kunnen als schokkend worden ervaren.' Stripmusea trekken nu eenmaal ook veel kinderen.

In deze ruimte hangt de strip Justine of De Deugd Gestraft naar Markies de Sade, waarin een meisje naakt en gekneveld op de grond ligt en vertelt hoe ze is verkracht door de rijke mr. Dubourg. 'Ze viel ten prooi aan zijn verschrikkelijke hartstochten!'

Seksueel misbruik door machthebbers is van alle tijden, maar er hangen in dit vertrek ook tekeningen die de actualiteit op de hak nemen. De discussie over terreurbestrijding en de aantasting van onze privacy beeldt Willem uit in een cartoon waarin reizigers tot onder hun vel worden begluurd door de geüniformeerde macht. Een klassieke Willem: humor tot op het bot.