'Huh?' is universele remedie tegen misverstand

De Nijmeegse taalwetenschapper Mark Dingemanse won vannacht samen met twee collega's een IgNobelprijs voor zijn onderzoek naar het woord 'huh?'. Hij publiceerde toevallig gisteren een cruciale studie naar de manier waarop mensen in gesprek met misverstanden omgaan.

Een IgNobelprijs winnen, is dat nou leuk?

'We vonden het eigenlijk wel grappig. Het is ergens een beetje bedenkelijk als men je onderzoek lachwekkend vindt. Maar gelukkig kwam toevallig deze week net het vervolgonderzoek uit.'

U ontdekte dat alle talen min of meer hetzelfde woord hebben voor 'huh?' Vertel.

'Het is eigenlijk bijvangst in ons grotere onderzoek, naar hoe mensen misverstanden oplossen in dagelijkse gesprekken, bijvoorbeeld omdat men elkaar even niet verstaat of begrijpt. 'Hè?', of iets wat daarop lijkt, blijkt daarbij een universeel gebruikt woord, in alle 31 niet-verwante talen die we onderzochten. Dat ligt niet per se voor de hand: als taalwetenschapper verwacht je niet dat een woord universeel is in totaal verschillende talen. Maar we denken het te kunnen verklaren. Als je tijdens een gesprek iets niet snapt, moet je heel snel een woord inzetten om bij te sturen. Een klank die voorin je mond ligt. 'Huh?' is zo'n woord: het makkelijkst te produceren vraagwoord.'

Waarom is dat zo interessant?

'Het betekent dat gesprekken de structuur van woorden kunnen beïnvloeden. In totaal verschillende talen kom je onder dezelfde omstandigheden uit op ongeveer hetzelfde woord. Dat is voor taalkundigen zeer opmerkelijk.'

Gisteren publiceerde u in vakblad Plos One de volgende stap.

'Echt een ontdekking! We zijn erachter gekomen dat mensen in gesprekken in alle talen ruwweg hetzelfde systeem gebruiken om misverstanden op te lossen en te voorkomen dat het gesprek ontspoort. Op basis van zo'n 48 uur opgenomen gesprekken, in twaalf talen. Duizenden kleine misverstandjes hoor je dan langskomen. En in alle talen blijken mensen zo'n gesprek dan op drie steeds dezelfde manieren bij te sturen. Onbewust, als een soort stuurcorrectie.'

Welke manieren zijn dat?

'De eerste is 'huh?' Dan heb ik even geen idee wat je zegt. Bij de tweede methode maak ik duidelijk wat ik niet begrijp: 'wie?', of 'waar?' Zo maak ik het jou makkelijker, doordat ik aangeef waar precies mijn probleem zit. En bij de derde methode breng ik bij mijn vraag om verduidelijking al een stukje van de oplossing naar voren: 'O, je bedoelt Jan Boon?' Overal blijken mensen op dezelfde manier te kiezen voor de meest behulpzame en efficiënte methode. Bijzonder, omdat we lang dachten dat de structuur van gesprekken sterk cultureel verschilde.'

Wat hebben we eraan om dit te weten?

'Denk aan stemcomputers of robots. Als die ons niet begrijpen, laten ze dat op een manier weten die wij als irritant ervaren, bijvoorbeeld door de hele vraag nog een keer te herhalen. Het zou een hoop frustratie kunnen schelen als ze dat op een natuurlijkere manier deden.

'Een ander toepassingsgebied is het taalonderwijs. Als we een andere taal leren, leren we doorgaans eerst de basiswoorden, en allerlei in de spreektaal enigszins onnatuurlijke uitdrukkingen: 'I beg your pardon?' Terwijl je in een ander taalgebied misschien veel beter af bent door je af te vragen: hoe werken die drie basismethoden hier?'

Hoe denkt u dit bij de uitreiking van de IgNobelprijs allemaal in 60 seconden te vertellen?

'We kunnen er niet zelf heen, dus hebben we een videoboodschap opgenomen. En ik kan zeggen: we gaan voor het record van de allerkortste toespraak aller tijden.'

Bestaat uw toespraak soms uit dat ene woord dat ik denk?

'Precies.'