Hoe Theo Kurpershoek (1914-1998) een begenadigd boekontwerper werd

Ze noemden zich kortweg De Realisten, Amsterdamse en Haagse figuratieve kunstenaars die zich in 1948 onder die noemer verenigden, uit verzet tegen de woeste abstracties waarmee de Cobra-schilders kort na de Tweede Wereldoorlog de museumzalen veroverden.

Lieden ‘die zich bezighouden met rorschachtesten en met het boetseren van suikerbieten’, schamperden De Realisten over Cobra-collega’s als Karel Appel. Met hun fijnere, bij de traditie aanknopende landschappen en portretten leken De Realisten op slag ouderwets. De belangstelling taande, wat betekende dat ze niet van hun werk konden leven en naast hun schilderpraktijk andere inkomsten moesten zoeken.

Onvoorzien heeft dat mooie gevolgen gehad voor de toegepaste kunsten in Nederland. Nicolaas Wijnberg, een van de initiatiefnemers van het collectief, bouwde een bloeiende praktijk op als decor- en afficheontwerper en boekverzorger. En ook Wijnbergs collega’s vonden hun weg in het boekenvak.

Hermanus Berseriks omslagen bepaalden jarenlang het gezicht van de populaire Ooievaarpockets. Theo Kurpershoek werd huistypograaf van Querido en ontwierp ruim honderd omslagen voor de Salamanderreeks, met inbegrip van de belettering en de diverse gedaanten van het Salamandervignet.

In Kasteel het Nijenhuis in Heino, een filiaal van het Zwolse Museum de Fundatie, is tot half april een groot overzicht te zien van de portretten, landschappen en interieurs die Kurpershoek intussen ook maakte: poëtische, zachtaardige taferelen, in vaak dezelfde warme kleuren als zijn omslagen.

De expositie wordt begeleid door een monografie waarin een apart hoofdstuk is gewijd aan de perfectionistische boekverzorger, typograaf en lettertekenaar (‘alfabetweter’ noemde hij zichzelf). De opvallendste van de vele illustraties is een kladje met varianten van het bekende Salamandervignet, waaronder geestige probeersels met paraplu en hoedje.

Impliciet bewijs dat de opstandelingen van 1948 alle artistieke stormen hebben overleefd, levert het in Heino geëxposeerde Maaltijd der vrienden, een gloedvol groepsportret uit 1979 waarin Kurpershoek zichzelf tussen zijn oude strijdmakkers Wijnberg en Berserik heeft vereeuwigd.