Hoe theaterschooldocenten hun positie misbruikten

Een 21-jarige studente loopt over de gang van de Amsterdamse Theaterschool. Een mooi, frêle meisje met grote, donkere ogen. Het is zomer 2004, de laatste maanden is ze sterk vermagerd. Ze slaapt nauwelijks meer. Ze ziet bleek. Ineens voelt ze een hand op haar schouder.

'En nou is het genoeg', zegt de vrouw naast haar, en ze trekt haar mee. Verdwaasd loopt het meisje achter de vrouw aan, een administratief medewerkster. Even later klopt ze op de deur van de artistiek leider van de Kleinkunstacademie, Ruut Weissman, een van de beroemdste regisseurs van Nederland.

'Ruut', zegt de vrouw, wijzend op de studente. 'Dit heeft urgentie. Praat met haar.'

In zijn kamer komt Weissman snel ter zake. 'Wat is dit allemaal?', vraagt hij.

Verliefdheid

Het meisje aarzelt. Ze heeft dit zo lang voor iedereen verborgen gehouden. Maar nu moet het eruit. Ze vertelt dat ze anderhalf jaar een affaire heeft gehad met een dertig jaar oudere docent van de Theaterschool: Jappe Claes. Een bekende Vlaamse acteur, die dan 51 jaar is.

Hij heeft haar overladen met complimenten, op een voetstuk geplaatst. Verteld hoe bijzonder ze was. Het waren de dingen die ze wilde horen als onzekere studente. Het gevoel dat ze hierdoor kreeg, heeft ze verward met verliefdheid. Nu ziet ze pas in dat Claes daar al die tijd gebruik van heeft gemaakt.

Even is het stil. 'Dit is niet goed', zegt Weissman.

'Hij zei dat hij er niets van wist, maar verder ging hij er niet op in', zegt de oud-studente. 'Hij zei dat dit soort dingen gewoon gebeuren in dit milieu en dat je hier als docent blootstaat aan grote verleidingen. Hij gaf toe dat hij er ook weleens voor was gezwicht. En dat hij daarom niet bij machte was er iets aan te doen.'

'Ik dacht: zegt hij hier nou dat hij dit goedkeurt? Eigenlijk wilde ik horen dat het niet oké was. Ik wilde erkend worden. Ik wilde dat hij het voor mij als leerling zou opnemen. Maar op dat moment begreep ik dat hij er niets aan zou doen. Ik stond perplex.' Zonder een woord te zeggen verlaat ze zijn kamer. Ze trekt de deur achter zich dicht.

Dit is het verhaal van een oud-studente op wie de gebeurtenissen grote indruk maakten. Volgens Weissman heeft dit voorval zich nooit voorgedaan.

Aangescherpte gedragsregels

De Amsterdamse Theaterschool is de bekendste opleiding voor acteurs en cabaretiers in Nederland. Van de school komen beroemde artiesten zoals Carice van Houten, Wende Snijders, Karin Bloemen, Rutger Hauer, Kees Prins, Tjitske Reidinga, Thomas Acda, Arjan Ederveen, en Plien en Bianca.

Het verhaal van de 21-jarige studente is tekenend voor wat zich hier jarenlang afspeelde.

De Volkskrant sprak met vijftien oud-studenten, drie docenten en andere ingewijden over de cultuur op de Amsterdamse Theaterschool. In die gesprekken vertellen ze dat docenten van de Theaterschool jarenlang amoureuze relaties aanknoopten met studenten.

En dat mag niet, volgens de huidige gedragsregels op veel universiteiten en hogescholen. Die zijn de afgelopen jaren wereldwijd aangescherpt om relaties tussen docenten en studenten in de ban te doen. In de Nederlandse Gedragscode Wetenschapsbeoefening, die geldt voor docenten aan universiteiten, staat: 'Een wetenschapsbeoefenaar vermijdt persoonlijke relaties die een redelijke twijfel zouden kunnen wekken aan de objectiviteit van zijn beslissingen, of die tot enige vorm van dwang of uitbuiting van een hiërarchisch ondergeschikte zouden kunnen leiden.'

Niet verboden

De Amsterdamse Hogeschool voor de Kunsten, waarvan de Theaterschool onderdeel is, heeft in haar integriteitscode relaties tussen docenten en studenten niet verboden. Wel staat in het reglement dat medewerkers hun leidinggevenden op de hoogte moeten stellen van 'persoonlijke of zakelijke relaties met derden die mogelijk tot (de schijn van) belangenverstrengeling kunnen leiden'.

In een reactie laat de school weten dat 'intieme relaties tussen docenten en studenten, alsmede tussen medewerkers, die in studie of werk in een onderlinge afhankelijkheidsrelatie verkeren, niet acceptabel en dus niet geoorloofd zijn'.

De studentes zelf hielden de relaties vaak jarenlang geheim. Uit schaamte, schuldgevoel, ter bescherming van de docenten of uit angst voor hun carrière. Een deel van de vrouwen zegt nog steeds last te hebben van wat er destijds is gebeurd.

Daarom willen ze nu praten. Dat is volgens hen de enige manier om af te rekenen met het verleden en de studenten van nu te beschermen. Vaak spreken ze anoniem, uit angst voor represailles. Maar allemaal vinden ze hetzelfde: het geheim van de theaterschool moet in de openbaarheid komen.

Vrije seksuele moraal

Een voor een worden de tweedejaarsstudentes het klaslokaal van de Theaterschool in geroepen. Vandaag zijn ze uitgenodigd voor een 'medische keuring'. In het lokaal zitten vier mannen: een dokter, een directeur en twee prominente docenten.

Alle meisjes die naar binnen worden gehaald, moeten zich onder toeziend oog van de vier mannen uitkleden. Met ontblote borsten staan ze daar. In hun onderbroek of zelfs helemaal naakt. Volgens de dokter zijn hun stemmen geblokkeerd in hun lichaam en moeten ze worden 'bevrijd'. Hij heeft oefeningen die hij hen ter plekke laat uitvoeren. De andere mannen kijken toe.

Het is eind jaren tachtig en de studentes zijn wel wat gewend. Op de opleiding zoeken ze hun grenzen op, maar wat er vandaag gebeurt, gaat wel erg ver. Als ze weer naar buiten komen, kijken ze bedrukt. Sommige meisjes huilen.

Op de theaterschool heerst in die tijd een vrije seksuele moraal. Verschillende docenten hebben relaties met studenten. Het wordt door de leidinggevenden gedoogd. Ze realiseren zich dan nog niet hoeveel schade ze aanrichten bij de studenten, die zich nooit veilig wanen op hun school.

Man met invloed

Het is 18 november 2012 als cabaretière en zangeres Mylou Frencken zenuwachtig het podium op klimt. Vandaag treedt ze op in Toomler, de Amsterdamse comedyclub. Haar voorstelling maakt deel uit van de serie Echt gebeurd. Ze heeft niet lang hoeven te denken. De voorvallen die ze wil beschrijven, zijn eind jaren tachtig gebeurd, maar ze raken haar nog steeds.

Haar verhaal gaat over Weissman. Een gevierd regisseur. Een man met charisma. Charmant. Slim. Hij is niet alleen docent, zijn macht strekt zich uit tot ver in de theaterwereld. Onlangs heeft ze hem nog op tv gezien, omdat hij de Joop van den Ende-musical Hij gelooft in mij regisseerde, over het leven van André Hazes.

Ook als Frencken op de theaterschool zit, is Weissman al een man met invloed. Studenten van de Theaterschool willen hem absoluut niet als vijand. 'Hij snapte alles, leek het wel', zegt Frencken tegen het publiek in Toomler. 'Soms hadden we les van hem. En dan was iedereen heel zenuwachtig.'

Talent

Als piepjonge, onzekere studente is ze verbijsterd dat hij oog voor haar heeft. 'Hij zei echt leerzame dingen, vond ik. Maar dan nam hij me apart en zei ineens: jij bent heel speciaal, weet je dat? Jij neemt iets met je mee. Iets waardoor je naar jou blijft kijken. Iets wat buiten jezelf om gaat. Jij hebt talent.'

Ze beschrijft hoe ze samen kwamen. 'We dronken wijn, we wandelden nog even romantisch door het Vondelpark by night en daarna belandden we toch echt op mijn matras op de vloer. Je begrijpt wel dat dit tussen ons moet blijven? Ja ja tuurlijk. Dat waren zo ongeveer de dialogen', aldus Frencken in Toomler.

De relatie duurt een jaar. Het is nog maar net uit als ze hem op een dag in een 'innige omhelzing' ziet staan. Met een andere studente.

'Ik was zo kwetsbaar toen dit gebeurde', zegt Frencken er nu over. 'Het heeft mijn persoonlijke leven beïnvloed. Ik heb er nog jaren last van gehad, ook in mijn carrière. Hij had gewoon geen misbruik van me mogen maken. Er was geen sprake van gelijkwaardigheid.'

Met haar verhaal stapte ze destijds naar de toenmalige mededirecteur, André Veltkamp, een man die zelf getrouwd was met een leerlinge. 'Hij zei: 'O nee hè, wat erg voor je. O god, weer een.' En dat was het. Het was heel verwarrend.'

Publiek geheim

Een halfjaar na haar optreden in Toomler, in de zomer van 2013, komt een nieuwe zaak aan het licht. Ditmaal gaat het over Jappe Claes, Vlaams acteur en artistiek leider van de regieopleiding. De zaken waarover het gaat, zijn veel recenter dan die van Weissman.

Claes is een zestiger. Een man met een markant gezicht. Een man wiens leven volledig wordt beheerst door acteren. Als spreker op congressen houdt hij verhalen over de parallellen tussen toneel en het leven.

Als docent heeft hij al jaren verhoudingen en flirts met studentes. Het is een publiek geheim. In de wandelgangen gaan de wildste geruchten. Maar in dat jaar escaleert het. Een groep jonge docenten besluit iets te doen omdat ze merken dat de geruchten niet stoppen. Ze doen onderzoek en vinden dat de school moet weten wat waar is van de verhalen. Ze bellen studentes en oud-studentes uit verschillende jaargangen en vragen naar hun ervaringen met Claes.

Een aantal vrouwen zegt zich door Claes gemanipuleerd, gebruikt en geïntimideerd te voelen. Het gaat om tussen de tien en twintig voormalig studentes.

'Hij had een strategie', vertelt een oud-studente. 'Eerst werd hij close met een student, dan ontstond er contact naast school, via sms'jes. Daarna nam hij meisjes mee naar het café en probeerde hij ze te zoenen of aan te raken. Hij nodigde ze uit op zijn hotelkamer. Als ze hem afwezen, reageerde hij heel heftig. Hij zei tegen hen: ik kan je maken of breken.'

'Ik heb altijd wel tegen mezelf gezegd: tot daar had het nooit moeten komen', vertelt een andere oud-studente. 'Maar op een avond belandden we in het café. Op een gegeven moment bleven we met zijn tweeën over. Hij zei tegen me: dit wil jij ook. Alle twijfel die ik had, die gezonde weerstand, werd omgebogen naar spanning. Die signalen van jezelf die heel zuiver zijn, gaf hij een andere kleur. Hij draaide ze, waardoor ik erin ging geloven.

'Zelfs zijn collega's zeiden tegen mij: goh, hij is echt verliefd, hè? En zijn secretaresse zei: jeetje, hij heeft het wel van je te pakken he? Alsof het allemaal heel gewoon was. Juist door dat klimaat dacht ik jarenlang dat het normaal was.'

Claes was tientallen jaren ouder. 'Maar hij was eloquent. Zeer belezen. Charismatisch. Voor hem had ik eigenlijk nog nooit een serieus vriendje gehad. Hij was een van mijn eerste liefdes.'

'Ik schaam me dat ik het zo ver met hem heb laten komen', zegt weer een andere oud-studente. 'Dat hij toch in mijn hoofd is gekropen.'

Vertrek

Met de verzamelde klachten komen twee docenten uit de groep uiteindelijk bij directeur Jan Zoet. Zoet is pas drie maanden in dienst van de school. Hij is geschokt en vraagt of de meisjes onder naam een verklaring willen indienen. De groep docenten heeft hun juist anonimiteit beloofd en zegt nee. Wel leveren ze een lijst met anonieme verhalen over Claes. Die liegen er niet om. Bovendien meldt zich tegelijkertijd een studente bij Zoet die hetzelfde met Claes heeft meegemaakt.

Zoet voelt zich gedwongen in actie te komen. Hij stelt Claes voor de keus: er komt een onderzoek naar zijn gedragingen of hij moet opstappen. Het wordt het laatste. In de zomer van 2013 maakt de school bekend dat Claes in januari van het volgend jaar vertrekt als artistiek leider van de regieopleiding. Midden in het schooljaar.

In het persbericht staat geen woord over de ware reden voor zijn vertrek. Alleen dat Claes zich meer wil richten op zijn carrière als acteur. Volgens het bericht heeft hij de regieopleiding tien jaar lang 'met veel verve' geleid. Directeur Zoet meldt in het stuk dat zijn vertrek 'een verlies' betekent. In werkelijkheid is hij opgelucht dat de Vlaming weg is.

Maar Claes is de deur nog niet uit of er ontstaat een nieuw probleem.

Kom niet dichterbij

Begin 2014 komt opnieuw een oud-studente met een verkapte onthulling. Actrice en schrijfster Erna Sassen, bekend van de tv-serie Medisch Centrum West, schrijft een sleutelroman, Kom niet dichterbij.

Daarin beschrijft ze een meisje op de Theaterschool, Reva, dat een gecompliceerde relatie krijgt met een docent. Het meisje is 'een gemakkelijke prooi' voor de man die haar tot middernacht privélessen geeft op school, piano voor haar speelt, tijdens avondlessen op de grond gaat liggen en zegt: 'Je mag alles met me doen'.

De man heeft een aantal keer seks met de studente. Hij prijst haar de hemel in, kleineert haar, bemoeit zich met haar spel. De relatie brengt het meisje volledig in de war: ze functioneert niet meer, ontwikkelt anorexia en wordt opgenomen in een psychiatrische kliniek. Het is een verhaal over machtsmisbruik en intimidatie.

Sassen zelf wil alleen kwijt dat de roman 'autobiografisch' is, bronnen rond haar bevestigen dat het over Weissman gaat.

'Bijna alle leerlingen die in dit soort affaires belandden, hadden last van de onvrijheid en de ongelijkwaardigheid binnen dit soort relaties', stelt Sassen. 'Daarnaast schaamden ze zich en hadden ze schuldgevoelens. Niemand heeft de docent geconfronteerd met zijn daden, ikzelf ook niet. Omdat iedereen bang voor hem was of een belang had om bij hem in de gunst te blijven.'

Weissman erkent dat hij een relatie had met Sassen tijdens haar schooltijd. Hij herkent zich in het boek, maar slechts als 'een kwaadaardige karikatuur van zichzelf'. 'Toen ik hoorde dat Erna een boek over mij geschreven had, was ik zo naïef om te denken dat het een leuk boek was. Het was een rare klap in mijn gezicht.'

Woedend

Als cabaretière en zangeres Karin Bloemen het boek van Sassen leest, wordt ze woedend. Ze is zelf in haar jeugd misbruikt en kan zich levendig voorstellen hoe een jong meisje zwicht voor de druk van een docent. Ze was in de jaren tachtig een klasgenoot van Sassen. 'Ik ben me doodgeschrokken van het boek van Erna.'

Eigenlijk heeft Bloemen maar één gedachte: 'Ik wil dat dit tot de bodem wordt uitgezocht.' Ze begint te bellen en schrikt. Vrouwen zeggen hetzelfde als Sassen te hebben meegemaakt, maar als Bloemen hun vraagt hun ervaringen expliciet op te schrijven, deinst een deel terug. Anderen zeggen wel een relatie met hem te hebben gehad, maar net buiten schooltijd. Uiteindelijk schrijven zes vrouwen een verklaring over Weissman. Onder hen drie ex-studentes die tijdens hun studententijd een 'relatie' met hem hadden.

Volgens Weissman zelf heeft hij tot 1990 inderdaad drie keer iets met een student gehad en daarna nooit meer. 'In die tijd gebeurde dat. Mijn leidinggevenden hadden ook relaties met studenten. Het was gewoon het klimaat. En ik heb binnen dat klimaat ook jeugdzondes gehad.' Hij sluit uit dat het na 1990 vaker is voorgekomen. 'Het is echt onmogelijk. Het is op mijn kinderen niet waar. Er zijn nooit officiële klachten over mij ingediend.'

In één van de verklaringen schrijft een ex-studente dat ze hier al jaren mee rondloopt. 'Ik heb er de hele opleiding last van gehad', vertelt ze achteraf. 'Het was niet gezond. Ik voelde me geremd. Ik kon niet mezelf zijn.

'Ik denk niet dat hij verliefd op me was. Ik was gewoon een bevestiging van zijn macht. Het duurde ook maar twee weken, daarna kon hij me afstrepen op zijn lijstje. Ik heb het nooit tegen iemand gezegd. Dat was een soort stilzwijgende afspraak. Het was natuurlijk wel de artistiek leider.'

Verbaasd

Om hen te beschermen maakt Bloemen de getuigenissen anoniem. De vrouwen zijn bekende Nederlanders, ze moeten hun geld nog wel verdienen in de kleinkunstwereld. Ze vrezen dat ruzie met Weissman het weleens lastiger kan maken werk te vinden, aldus Bloemen.

Bloemen maakt een afspraak met directeur Jan Zoet. Op 19 maart 2014 loopt ze met de anonieme verklaringen onder haar arm zijn kamer binnen. Ze vertelt hoe bezorgd ze is. 'Jonge meisjes moeten hier veilig zijn', stelt ze.

Zoet reageert verbaasd, vertelt Bloemen achteraf. 'Hij zei dat hij hier niets van wist en dat hij hiervan schrok.' Het is voor Zoet al het tweede hoofdpijndossier dat hij op zijn bord krijgt. Hij is nog geen jaar in dienst van de school. Weissman is op de opleiding een soort halfgod. Bovendien gaan de verklaringen van oud-studentes over een ver verleden.

'Hij zat in een lastig parket', zegt Bloemen daarover. 'Maar het moest gebeuren. Meisjes praten er niet makkelijk over door schaamte. Ze vinden dat ze zelf schuldig zijn. Het vervelende is dat mensen van school worden gestuurd en je niet weet of dat is omdat ze niet genoeg talent hebben of omdat ze niet willen wat hij wil. De school moet haar verantwoordelijkheid nemen. Het is bizar dat dit al bijna dertig jaar doorettert op de Theaterschool. Echt bizar.'

Zoet zegt tegen Bloemen dat hij alles zal onderzoeken. Hij laat advocaten kijken naar het dossier.

In dezelfde tijd krijgt Bloemen op haar antwoordapparaat een boodschap van Weissman. 'Hij zei: 'Waar ben jij mee bezig? Karin, je wil me vermóórden.''

Dieptepunt

Weissman: 'Het dossier van Bloemen is het dieptepunt in mijn leven. Het zit vol met leugens. Toen het binnenkwam, heeft Zoet het ongelooflijk serieus genomen. Ik ben helemaal binnenstebuiten gekeerd, wat ongelooflijk gênant is geweest. En er was helemaal niets. Helemaal niets.'

Al een paar weken later blijkt dat Zoet inderdaad niets zal ondernemen. Begin mei krijgt Bloemen een mail met zijn antwoord: er komt geen officieel onderzoek naar Weissman. In de mail, ingezien door de Volkskrant, staat dat onderzoek 'op juridische en feitelijke gronden niet mogelijk is'. De verklaringen die Bloemen heeft aangeleverd liggen twintig tot dertig jaar achter ons, schrijft de directeur. 'Gesteld al dat een eventuele klacht gegrond verklaard zou worden, dan kan dat op grond van verjaring toch nog geen aanleiding zijn tot een strafrechtelijk verwijt', aldus Zoet.

Op de school leiden de geruchten rond Claes en Weissman tot onrust onder de andere docenten, die niet willen worden geassocieerd met een onveilige school. In 2012 verwoordt een docente, die uit angst voor haar positie anoniem wil blijven, dat gevoel in een brandbrief aan de vertrouwenscommissie.

Ze heeft binnen één week drie concrete geruchten gehoord over Weissman. Ze kan niets bewijzen, maar ze zegt zich wel grote zorgen te maken.

Beschamend

In de brief schrijft de vrouw over recente geruchten: 'Als ik tot driemaal toe van anderen hoor dat een collega het aanlegt met meisjes uit zijn opleiding, vind ik dat zeer beschamend voor mijn opleidingsinstituut en voor mij en de rest van mijn collega's. Ik vind het zeer belangrijk dat een student op onze school zich in een beschermde omgeving moet kunnen ontwikkelen.' De docente vreest dat Weissman zijn positie in de theaterwereld misbruikt. 'Ik wil daar niets mee te maken hebben! Ik vind dat niet kunnen, ook niet met de smoes: het zijn toch volwassenen. Dit jaar zijn er relatief jonge mensen bij de Theaterschool aangenomen en ik ben daar zeer bezorgd over.'

Na overleg met de school dient de docent geen officiële klacht in omdat ze geen juridisch houdbare bewijzen heeft.

In september 2015 zal een nieuw boek verschijnen: Wie ik aan het zijn was, van Anne van Veen, de dochter van Herman van Veen. Hoofdpersoon: een 18-jarig meisje dat wordt toegelaten tot de toneelacademie en al snel wordt opgemerkt door haar Vlaamse docent, een zonderlinge, charmante vijftiger.

Het boek is een roman, geïnspireerd op haar tijd aan de Theaterschool, zegt Anne van Veen desgevraagd.

Volgens de beschrijving van het boek raakt het meisje 'in de ban' van de docent. Totdat de boel volledig escaleert.