Hoe staan deze culturele instellingen ervoor aan de vooravond van misschien wel een verlengde lockdown?

Hoe staat het ervoor met de culturele sector, aan de vooravond van de verlenging van de lockdown? In april vorig jaar vroegen we enkele podia en een museum hoe het ging na vier weken stilstand. We keerden terug naar de instellingen en maken opnieuw de balans op.

In juni vorig jaar kondigde 013 als eerste grote poppodium een reorganisatie aan. Van tien vaste medewerkers werd het contract niet verlengd. ‘Dat veroorzaakte pijn en verdriet’, zegt directeur Frens Frijns. ‘Maar die reorganisatie heeft er mede voor gezorgd dat we in 2020 niet een enorme deuk hebben opgelopen, en we nu gek genoeg toch vrij positief kunnen terugkijken op een verder rampzalig jaar. En we hebben arbeidsintensief onderhoud kunnen uitvoeren. Onze keuken is vernieuwd!’

De popzaal 013 valt niet zomaar om, zegt Frijns. ‘Dat zou de gemeente Tilburg niet snel laten gebeuren. Wij brengen de stad zo veel, ook op economische gebied. Bedenk ook dat er miljoenen in ons pand zijn gestoken, en zo’n gebouw kun je niet echt ergens anders voor gebruiken.’

Toch werd de situatie in 2020 penibel. ‘Normaal halen we een omzet van 18 miljoen euro uit eigen verdiensten. Dat was vorig jaar minder dan 1 miljoen. Maar dankzij de substantiële overheidssteun, de reorganisatie én de evenementen die toch konden doorgaan, kwamen we er vorig jaar vrij ongeschonden uit. We draaiden een klein verlies, maar dat is niets om je grote zorgen over te maken.’

De nabije toekomst is onzeker. ‘De komende maanden worden spannend. Op ons programma staan shows die soms al meerdere keren zijn doorgeschoven. Niemand weet meer waar hij aan toe is en ik zie de deuren de komende maanden nog niet wijd opengaan. Dat vreet aan ons. Maar we gaan het nieuwe jaar in elk geval niet heel ongezond in.’

Ook omdat 013 volgens Frijns heeft bewezen creatief met de malaise om te kunnen gaan. ‘We zijn nu bezig met de organisatie van festival Roadburn in april. Dat gaat hoe dan ook plaatsvinden, in een aangepaste vorm. In 2020 hebben we laten zien historische shows te kunnen neerzetten. Guus Meeuwis heeft bij ons ruim veertig optredens gedaan. Dat zullen we nooit vergeten. Met onze capaciteit van 450 personen bleek dat een artiest in een perfecte coronaproof opstelling toch best wat kan verdienen. We haalden in die tijd, tot de laatste lockdown, soms drieduizend bezoekers per week. Daar konden sommige zalen alleen maar van dromen.’

_{Robert van Gijssel}

In april vreesde directeur Wim Vringer nog dat zijn Muziekgebouw Eindhoven het ‘hooguit een paar maandjes’ vol zou houden. Door de steunmaatregelen, via het Fonds Podiumkunsten, de provincie Noord-Brabant en de gemeente, is de organisatie gered. Althans: de vaste kern. Voor corona werkten er tachtig flexwerkers, tegen vijftig man in dienst. ‘Die flexibele schil hebben we geheel moeten loslaten’, zegt Vringer. ‘Tijdelijke contracten konden we niet verlengen en een deel van de vaste formatie moesten we afbouwen. Dat ging bij elkaar om vijftien man.’

Kortom: van de 130 mensen die (al dan niet in deeltijd) voor het Muziekgebouw werkten, zijn er nog 35 over. ‘Maar iedereen begrijpt dat we niet anders konden in deze situatie’, zegt Vringer. Voor 2021 is er opnieuw een gat in de begroting, nu van een half miljoen. ‘Eindhoven heeft van het rijk 3,1 miljoen extra cultuurbudget gekregen, op basis van de grootte van de gemeente. We weten nog niet hoeveel wij daarvan kunnen krijgen. We hebben ook verzocht de huur van ons gebouw à 2 miljoen euro op te schorten.’

Vringer verwacht dat Muziekgebouw Eindhoven pas in seizoen 2023-2024 op het oude niveau zit qua publieksbereik. Voor komend seizoen wordt wel geboekt, maar ‘met potlood’. ‘We zullen het programma niet meer dichtmetselen zoals vroeger, zodat we sneller kunnen inspelen op de omstandigheden. Dat vind ik positief, zo krijg je meer dynamiek in je programma.’

Grote klassieke producties inkopen blijkt lastig. ‘Die impresariaten en orkesten hebben ook schade geleden en willen risico’s afdekken, dus willen ze vaker dat we vooraf betalen.’ De symfonische programmering wordt allicht minder internationaal. ‘Voor corona kwam de helft van de orkesten uit het buitenland. Een orkest uit Hongkong zie ik niet snel meer komen. Los van de reisrestricties: de orkesten in Nederland zijn echt een stuk beter geholpen dan in veel andere landen.’

_{Merlijn Kerkhof}

In 2021 bestaat het aan de Amsterdamse Ceintuurbaan gelegen filmtheater Rialto 100 jaar. Maar in plaats van zich voor te bereiden op de feestelijkheden, vroeg directeur Raymond Walravens zich tijdens de eerste lockdown in maart af of het eeuwfeest überhaupt wel zou worden gehaald. ‘We zijn voor 70 procent afhankelijk van eigen inkomsten. Als je dan dicht moet, wordt het heel zwaar.’

Met dank aan steunregelingen, kostenbesparingen en bezoekers is dat gelukt. Sterker: het filmtheater heeft het jaar zonder verlies afgesloten. Niemand is ontslagen. Wel moest Rialto 60 procent interen op de reserves, zegt Walravens.

Rialto maakte gebruik van de NOW-regeling en kreeg van zowel het Filmfonds als de gemeente Amsterdam 80 duizend euro. Het filmtheater sneed in kosten door activiteiten die in het beste geval weinig lucratief zijn, zoals lezingen, te annuleren.

De bezoekers kwamen, zodra dat weer kon. ‘Ik heb nog nooit zo veel uitverkochte zalen gehad als in oktober, nadat we twee weken dicht waren geweest’, zegt Walravens. Door de anderhalvemeterregel betekende dat voor de grote zaal 30 in plaats van 135 gevulde stoelen, maar toch: de bioscoop bleek weerbaar.

Twee platformen waren waardevol. Tijdens lockdowns vertienvoudigde het bezoek aan Picl, een online-initiatief waar films tegen betaling te zien zijn en waarvan de opbrengsten gedeeltelijk naar deelnemende filmtheaters gaan. Walravens: ‘Normaal gesproken levert dat maximaal een paar procent van onze omzet op. Nu 10.’ En ook Cineville, een abonnement op filmtheaters, leverde geld op toen de deuren dicht waren. Walravens: ‘12 duizend van de 50 duizend Cinevillers hebben tijdens de eerste lockdown vrijwillig doorbetaald, terwijl ze alleen online naar films konden kijken.’

Het zal nog jaren duren voordat Rialto weer echt vet op de botten heeft, zegt Walravens. Maar wanhopen voor het nieuwe jaar doet hij niet. Veel grote producties zijn uitgesteld naar 2021, de bezoeker is trouw gebleken, de vaccins komen eraan. En het 100-jarig bestaan? Dat wordt gevierd, onder meer met de opening van een nieuwe vestiging, op de campus van de Vrije Universiteit.

_{Gijs Beukers}

‘De voornaamste verandering deze tweede lockdown is dat we nu wél goed voorbereid zijn.’ Dat zegt Eva Middelhoff, directeur van de Stadsschouwburg en Concertgebouw De Vereeniging in Nijmegen. ‘We leven niet meer van persconferentie naar persconferentie. We reageren niet meer achteraf en houden met alles rekening. Er liggen daarom scenario’s klaar voor alle maatregelen die we dinsdagavond kunnen verwachten. De gesprekken met de artiesten zijn daarvoor al gevoerd. Dan gaat het over vragen als: gaan we door bij 100 man publiek? Gaan we door bij 30 man publiek? Is een livestream een optie?’

Afgelopen april zag het er minder rooskleurig uit. Een faillissement was in zicht, dankzij een tekort dat leek op te lopen tot ruim 1 miljoen euro. Die zware problemen zijn nu verholpen, dankzij steunmaatregelen van gemeente, provincie en overheid. Ook nam de organisatie eigen maatregelen, zoals het laten afvloeien van 20 van de 65 fte.

Een plannetje is zelfs bijzonder succesvol gebleken. Zo zaten er vanaf afgelopen september vier dagen in de week studenten van de Radboud Universiteit in de schouwburgzaal om colleges te volgen. ‘Hun eigen collegezalen zijn veelal te klein om afstand te kunnen houden. Bij ons kunnen er 200 studenten in.’ Die studenten hebben ze nu nog steeds, want tentamens mogen nu wel plaatsvinden en dat gebeurt nou eenmaal veel in januari. Zo genereren ze toch nog eigen inkomsten.

Middelhoffs voornaamste punt van zorg is het publiek. In 2020 kon ze slechts een kwart van de normale 255 duizend bezoekers ontvangen. ‘Daar moeten we de komende tijd gezamenlijk als sector hard aan werken, vind ik. We moeten het publiek opnieuw verleiden om te komen. Alleen het publiek kan ons redden van een ongewisse toekomst.’

_{Vincent Kouters}

‘Voor Weids! is het wel een beetje zuur als het kabinet de lockdown verlengt. De ontvangst van de tentoonstelling met kunstwerken over het Noord-Hollandse landschap was opvallend enthousiast voor iets dat we in korte tijd en overwegend uit onze eigen collectie hebben gemaakt. Hij staat nog maar tot eind februari. Dus hoe langer een verlenging van de lockdown duurt, hoe minder mensen hem kunnen zien.’

Het Stedelijk Museum Alkmaar kan Weids! niet langer laten doorlopen, omdat op 1 maart een verbouwing begint, zegt directeur Patrick van Mil. Het gebouw sluit twee maanden voor groot onderhoud én om meer ruimte te scheppen voor groepen en schoolklassen. ‘We hebben die klus in de planning naar voren gehaald, omdat er voorlopig toch maar beperkt bezoek mogelijk is. Anders moeten we het museum misschien dicht doen op het moment dat er juist weer meer mag.’

Het museum, een van de oudste van het land, is crisisjaar 2020 ‘gelukkig’ doorgekomen zonder ontslagen. Wel is er ingeteerd op de financiële reserves en is ‘tonnen bezuinigd’ door een ambitieuze tentoonstelling door te schuiven naar het najaar van 2021. De mindering van de huur door de gemeente deed de rest om boven water te blijven.

‘We hebben 40 procent minder bezoekers gehad dan in een gewoon jaar, en dat is me meegevallen. Zeker als je dat vergelijkt met collega’s in Amsterdam, die een daling van wel 75 procent zagen. Wij hielden bezoek uit de regio, en in de zomer zagen we meer toeristen dan gewoonlijk, nu veel mensen in Nederland bleven.

‘Alleen middelbareschoolklassen hebben hebben we na de zomer niet meer teruggezien. Ze hadden veel moeite om hun eigen onderwijs rond te krijgen, en museumbezoek paste daar niet meer bij. Toen hebben we museumdocenten naar de scholen gestuurd. Voor die les in de klas hebben we speciaal een replica laten maken van een portret dat Caesar van Everdingen in de 17de eeuw heeft geschilderd. De geportretteerde wordt daarop door een man in slavernij met een parasol tegen de zon beschermd. Het sluit dus bij de maatschappelijke discussie over racisme aan en daar hebben we een lespakket bij gemaakt.’

_{Alex Burghoorn}