Het wordt erg persoonlijk in de biografieën van Jos Brink en André van Duin

Toen Jos Brink op de lagere school in Rotterdam zat, namen zijn ouders hem voor het eerst mee naar het theater. Hij zag daar de voorstelling Tramlijn Begeerte van Tennessee Williams (1947) met Ank van der Moer in de hoofdrol. Dat moet nogal een ervaring zijn geweest voor de kleine Jos, want dat stuk gaat over een verlopen vrouw die allerlei verhalen verzint om zichzelf nog enige grandeur te verschaffen. Drank, verkrachting, onderdrukte homoseksualiteit, het zit er allemaal in. Naar eigen zeggen is Brink toen aangeraakt door de magie van het theater.

Het staat te lezen in Jos Brink – De biografie van een uniek tv- en theatertalent geschreven door Tom van den Oetelaar, journalist en in vroeger jaren ook bevriend met Brink. Dat kan lastig zijn, die combinatie van journalistiek en privé, maar in dit geval kreeg Van den Oetelaar vrij snel de zegen van Brinks weduwnaar Frank Sanders om zijn boek te schrijven, en hij mocht het privéarchief induiken. Het leverde een opmerkelijke biografie op, waarin nogal wat persoonlijke zaken worden opgerakeld, maar die ook een spannend inkijkje geeft in de vaderlandse tv- en theaterwereld.

Zo is het hoofdstuk waarin nader wordt ingegaan op de tv-show Wedden dat – een van Brinks grootste successen – erg vermakelijk. Joop van den Ende probeerde dit van oorsprong Duitse tv-format te slijten aan de Avro, waar hoognodig behoefte was aan een succesvolle zaterdagavondshow, en wilde per se Brink als presentator. Maar Brink was juist daarvoor met slaande deuren bij de omroep vertrokken omdat ze het hadden bestaan te knippen in de tv-registratie van zijn musical Maskerade. Uiteindelijk werd de vrede getekend en trok Wedden dat wekelijks rond de zes miljoen kijkers.

Zeer gedetailleerd

Jos Brink – De biografie is keurig chronologisch opgebouwd, vanaf het moment waarop Jos op de mulo in Middenbeemster voor het schooltoneel zijn eigen revues gaat schrijven, omdat hij de bestaande toneelstukken slecht vindt. Als 16-jarige wordt hij aangenomen bij de radio en volgt daar een cursus hoorspel-acteren. Van den Oetelaar toont zich hier zeer gedetailleerd: zo weet hij dat er voor die cursus 2.400 aanmeldingen binnenkwamen, waaruit 286 kandidaten werden geselecteerd. Met zijn spraaklerares gaat Brink naar My Fair Lady, de eerste grote musical die in Nederland werd geproduceerd, met Wim Sonneveld in de hoofdrol. Als hij dan ook zijn eerste eigen cabaretgroepje begint, is de theaterman Jos Brink in wezen geboren.

Brinks eerste professionele cabaretgroep was Tekstpierement en zo ging ook het theaterbedrijf heten dat later zijn grote musicals als De evenaar, Amerika, Amerika, Max Havelaar en Zzinderella produceerde. Van den Oetelaar diept allerlei anekdotes op over het gedoe achter de schermen en de zakelijke beslommeringen. Ook komen nogal persoonlijke onderwerpen aan de orde als Brinks homoseksualiteit, ziekten, zijn nukkige kanten, het gesomber en zijn steeds groter wordende religieus besef. Van den Oetelaar permitteert zich veel intiems door Frank Sanders te laten zeggen dat hij niet echt verliefd was op Brink, maar dat hij wel ‘heel mooie, geile benen had’.

Weinig afstand

In het hoofdstuk ‘Modern Family’ staat te lezen dat Brink dol was op baby’s en kinderen. ‘Hij dook in iedere kinderwagen. In de winkel, bij wildvreemde moeders’, aldus Sanders. Zoiets moet je vandaag de dag niet meer proberen, maar het illustreert dat hij zijn kinderloosheid als een groot gemis ervaarde. In datzelfde hoofdstuk staat dat Brink er trots op was dat hij roddeljournalist Evert Santegoeds had ontdekt en voorgesteld aan Henk van der Meijden, destijds hoofdredacteur van Privé. Tja, waar je al niet trots op kunt zijn.

‘Als de finale niet goed is, deugt de show niet’ is de titel van het slotdeel, waarin Van den Oetelaar uitgebreid stilstaat bij het overlijden van Jos Brink in 2007, als gevolg van darmkanker, en zijn openbare begrafenis. Paul van Ewijk, aangenomen zoon van Brink en Sanders, komt ook aan het woord: ‘We waren wel zo ijdel met zijn allen dat we wilden dat Jos het achtuurjournaal opent, dus het persbericht moest er niet voor zes uur uit, want dan zou het zesuurjournaal ermee openen.’

‘Toen ik Jos en Frank nog maar net kende, gaf ik ze als begroeting en bij het afscheid een hand. Maar het was Frank die dat verving door een intiemer, warmer gebaar: drie zoenen’, schrijft Van den Oetelaar, en voegt daaraan toe dat Brink ook af en toe een kruisje op zijn voorhoofd sloeg. Hoe loopt dat verder af, denk je dan toch even, maar het bleef bij een ‘warme blik’. Daar, met dat ene zinnetje, geeft de auteur onbedoeld maar precies aan wat het probleem is met zijn boek: te weinig afstand, te bewonderend, te privé.

Derde leven

Qua klefheid kan het altijd erger, zoals auteur en presentator Bert Kuizenga bewijst in Gewoon André, een volkomen kritiekloos boek over het fenomeen André van Duin. De entertainer is intussen een derde leven begonnen en waar hij ook verschijnt: het publiek sluit hem in de armen. Van Duin presenteert programma’s over wie de beste taart bakt of een modeltrein bouwt, vaart in bootjes door rustiek Nederland, spreekt op 4 mei het volk toe op de Dam en heeft zich in de tv-serie naar de dagboeken van Hendrik Groen en in het theater in The Sunshine Boys ontpopt als een serieus acteur.

Genoeg om dieper op in te gaan, maar Kuizenga sprak naar eigen zeggen ‘makkers, vriendinnen, vakgenoten en André zelf die zich in zijn ziel laat kijken’. Dat levert uitspraken op als ‘André is een golden retriever, een goeie lobbes, hij bijt niet’ (Ron Brandsteder) en ‘André is ongeveer tachtig keer beroemder dan ik. (…) Nee, ik kan echt helemaal niks lelijks over André verzinnen’ (Youp van ’t Hek). Het is allemaal nogal onhandig aan elkaar geplakt en slordig opgeschreven.

Kuizenga en Matthijs van Nieuwkerk mijmeren nog wat over waarom ze moesten huilen toen Van Duin in DWDD de Nederlandse vertaling van Aznavours La bohème zong, en we lezen dat het de auteur helaas niet is gelukt Mark Rutte aan de praat te krijgen over Van Duin. ‘Uiteraard vond Mark dat jammer, want hij heeft André heel hoog zitten’, aldus Kuizenga. Wel schreef de premier een brief, met de op zichzelf treffende constatering: ‘Wat is jouw geheim? Misschien wel dat er geen geheim is.’

Verbetering: In een eerdere versie van dit artikel werd Bert Kuizenga aangeduid als Bert Kruizenga. Dat klopt niet en is verbeterd.