Het literair talent van 2022 is Lisa Weeda: ‘Ik ben kapotgegaan voor dit boek’

Lisa Weeda’s grootmoeder Aleksandra, geboren in 1924 in het Donetsbekken, werd op 18-jarige leeftijd door de nazi’s vanuit Oost-Oekraïne naar Duitsland gedeporteerd om te werken voor de Duitse oorlogsindustrie. Die deportatie is het centrale beginpunt van Weeda’s debuutroman Aleksandra, waarin ze haar familiegeschiedenis beschrijft. ‘Mijn oma leeft nog, ze is 97 jaar. In 2014 ben ik met het onderzoek voor dit boek begonnen en in 2018 heb ik haar deportatieroute achterstevoren nagereisd’, vertelt de 32-jarige Weeda. In 2014 brak op Aleksandra’s geboortegrond de huidige oorlog uit, waarbij twee ooms werden gedood. ‘Mijn familie leeft in een gebied waar al honderd jaar conflict is. Mijn manier om mee te vechten is dit boek te schrijven. Het is een monument voor mijn familie die zich door al die verschrikkelijke gebeurtenissen staande heeft gehouden, steeds maar een kant heeft moeten kiezen en soms ook tegenover elkaar is komen te staan.’

Is je grootmoeder een voorbeeld?

‘Hoe ouder ik word, hoe meer ik besef wat zij heeft meegemaakt. Dat je op 18de op een trein wordt gezet, zonder familie, en je lot moet aanvaarden. In Duitsland heeft ze een tijdelijk leven opgebouwd en daarna nog eens, toen ze verliefd werd op een Nederlander en besloot met hem mee te gaan. Toen ze bij haar eerste man wegging, was ze moederziel alleen met haar kinderen. Ze is sterk en zeurt nooit, ze is eerlijk, hard en liefdevol en ze kan nog steeds erg lachen.’ Weeda laat haar onderarm zien: ‘Kijk, hier heb ik haar naam laten tatoeëren.’

Hoe ben je opgevoed?

‘Met realiteitszin en veel vrijheid. Ik leerde dat alles wat ik heb niet vanzelfsprekend is. Dat zag ik ook als mijn familie uit Oekraïne op bezoek kwam. Mijn tantes gingen soms urenlang stofzuigers proberen in de Blokker. Als kind dacht ik: wat is dit voor iets achterlijks? Nu snap ik dat zij uit een totaal andere wereld kwamen.’

Waar ben je opgegroeid?

‘Van mijn 3de tot 6de jaar woonden we in Duitsland. Mijn vader is slavist en promoveerde daar aan de universiteit. Daarna zijn we in Dordrecht gaan wonen. Mijn vader is postbode geweest, heeft bij een IT-bedrijf gewerkt, nu is hij freelanceredacteur en doet hij nog steeds onderzoek naar Russische literatuur. Mijn moeder is doktersassistent en praktijkondersteuner. Samen hebben ze een tijdje een antiquariaat gehad. Ze lezen veel. De Russen waren altijd om ons heen. Mijn vader las mij als kind de absurdistische literatuur van Daniil Charms voor. Maar ik kom niet uit een elitair-intellectueel gezin, mijn beide ouders komen uit volksfamilies die nog net aan de goede kant van het spoor woonden.’

Waar zat je op school?

‘Op het Johan de Witt-gymnasium in Dordrecht, waar ook acteur Jacob Derwig op heeft gezeten. Een kleine beschermde school met zeshonderd leerlingen.’

Wat voor type was je?

‘Een nerd, ik ben nooit te laat gekomen, heb nooit gespijbeld, ik hield van naar school gaan. Ik was alleen slecht in Latijn.’

Wat wilde je worden als kind?

‘Profvoetballer. Twee jaar heb ik in de regionale KNVB-selectie van Zuid-Holland-Zuid gevoetbald. Ik trainde vijf keer per week. En in de weekenden speelde ik mee met de jongens van mijn eigen voetbalvereniging, EBOH, in de volksmond ‘Elf boeren op hol’ genoemd, maar officieel staat het voor ‘Eendracht brengt ons hoger’. Door een blessure moest ik stoppen. Maar van de trainingsdiscipline heb ik veel geleerd.’

Wanneer begon je met schrijven?

‘Pas in mijn studietijd. In Utrecht studeerde ik film-, theater- en televisiewetenschappen. Die studie heeft mij geleerd analytisch naar verhalen te kijken. Aanvankelijk wilde ik dramaturg worden, totdat ik besefte dat je dan nooit zelf wat maakt, maar alleen met andermans verhaal bezig bent. Net voor mijn eindscriptie ben ik gestopt en heb auditie gedaan voor de eerste lichting Creative Writing aan de kunstacademie Artez in Arnhem.’

Hoe kwam je daar terecht?

‘Ik had verkering met een meisje van de kunstacademie in Utrecht, en raakte via haar bevriend met mensen die daar Writing for Performance studeerden. Zij stonden midden in de praktijk. En de feestjes waren ook leuk. Die verkering ging uit, maar ik heb toen geauditeerd. Er waren 150 auditanten en er werden 20 gekozen.’

Hoe was de opleiding?

‘Een feest. De inmiddels overleden dichter F. Starik gaf geweldige grappige, rare lessen. Maar ook Tsead Bruinja, de latere dichter des vaderlands, was een fantastische docent, streng, je moest elk woord wegen, maar hij gaf goede feedback. Een andere docent, Martijn Brugman, leerde me met beeld werken. Dat doe ik nog steeds. Ik maak ook fotoboeken, een podcast, virtual reality en een literair programma in Utrecht.’

Had je daar gelijkgestemden?

‘Als ik eerlijk ben, spreek ik niemand meer. Ik had al mijn vriendengroep in Utrecht. Maar als er boeken van klasgenoten uitkomen, denk ik: yes, we zijn er nog. Roos Vlogman publiceerde vorig jaar een roman. Jesse Laport doet het goed in Arnhem. Lauranne van Grinsven debuteert volgend jaar bij Lebowski, Jorina van der Laan schreef een prachtig chapbook. En Simone Atangana Bekono zat een jaar onder mij.’

Waar ga je uit?

‘Mijn stamkroeg is Stathe, samen met mijn beste vriend Floor, hij is half Oekraïens, we hebben dezelfde melancholische en fatalistische emoties. Verder mis ik Tivoli, en naar bandjes kijken in de Helling.’

Met wie in de literaire wereld ga je om?

‘Joost Oomen (het literaire talent van 2020, red.). Ik ken hem van het talenttraject van Wintertuin. Verder met Sayonara Stutgard, Yael van der Wouden, Mia You en Helena Hoogenkamp. De rest van mijn vriendengroep werkt in verschillende disciplines. Ik ken ze van het Nederlands Film Festival, hackathonprojecten en virtualrealityprojecten.’

Zie je jezelf als talent?

‘Het is 25 procent talent en 75 procent hard werken. Ik zeg dit ook tegen mijn studenten op de kunstacademie, waar ik nu zelf lesgeef: het is leuk dat je mooie zinnen kunt schrijven, maar maak het maar eens af. Ik ben kapotgegaan voor dit boek. Zeven jaar heb ik eraan gewerkt. Overdag moest ik geld verdienen. In de weekenden en vakanties was ik aan het schrijven. Nachtenlang heb ik wakker gelegen omdat ik wist dat het nog niet goed genoeg was. Dan moet je toch doorgaan en niet zeuren.’

2. Leonieke Baerwaldt (53 punten)

De Eindhovense Leonieke Baerwaldt (36) debuteerde dit jaar met de opvallende en goed ontvangen roman Hier komen wij vandaan. Een boek waarmee zij zich, zo schreef Elma Drayer in de Volkskrant, verre houdt van het millennialleed van menig generatiegenoot. Haar boek bestaat uit vier verhaallijnen die uiteindelijk allemaal in elkaar grijpen. Een fabrieksarbeider droomt van een aquarium. Een stel is lamgeslagen na eindeloze confrontaties met instanties en besluit samen een huisje met een moestuin te bouwen. Een moeder en een dochter trekken gedwongen zwervend rond. Eigenlijk zijn het allemaal personages, zo lichtte Baerwaldt onlangs toe in het boekenprogramma Brommer op zee, die zichzelf op een of andere manier buiten de maatschappij hebben geplaatst. Ze bakken er weinig van. En tegelijkertijd koesteren ze grote dromen en verlangens.

Een geëngageerd schrijver dus, Leonieke Baerwaldt. En bovendien origineel: ze liet zich voor haar literatuur inspireren door de sprookjes van de gebroeders Grimm en Hans Christian Andersen. Een van de hoofdpersonages is een zeemeermin die het verlangen heeft onder de mensen te leven en haar prins te ontmoeten.

Baerwaldt, die filosofie en literatuurwetenschappen studeerde, werkt momenteel aan haar tweede roman. Eerder publiceerde ze korte verhalen in de literaire tijdschriften De Revisor en Papieren helden. In 2018 won ze de Grote Lowlands Schrijfwedstrijd.

3. Sholeh Rezazadeh (48 punten)

De nu 32-jarige Sholeh Rezazadeh verhuisde in 2015 van Iran naar Nederland voor de liefde. Ze wilde schrijven. Rezazadeh zette alles op alles om zich het Nederlands eigen te maken. Ze deed vrijwilligerswerk als tolk en woonde literaire evenementen bij waar ze aanvankelijk maar weinig van begreep. Het succes volgde snel. In 2018 won ze de Agora Lettera Schrijfwedstrijd voor haar proza. Een jaar later, in 2019, volgde de El Hizjra-Literatuurprijs voor haar poëzie. De jury prees haar ‘mooie cadans van woorden’.

Dit jaar verscheen Rezazadehs semi-autobiografische en poëtische debuutroman De hemel is altijd paars. Een boek over een jonge Iraanse vrouw, Arghavan, die nog maar kort in Nederland woont en daar een nieuw leven probeert op te bouwen. Ze werkt in een kringloopwinkel in Amsterdam en wordt verliefd op een jonge muzikant. Ondertussen wordt ze geteisterd door herinneringen aan het verleden: aan haar moeder die van de ene op de andere dag vertrok en haar vader die verslaafd raakte aan opium, en daarmee onbereikbaar voor haar werd.

De hemel is altijd paars werd bekroond met de publieksprijs van de Bronzen Uil. Momenteel werkt Rezazadeh aan een tweede roman, die zal gaan over nomaden in het noorden van Iran.