INTERVIEW
'Het komt allemaal door Facebook'
Wie of wat zette je leven op het juiste spoor? In een serie interviews vraagt Sacha Bronwasser mensen naar hun inspiratiebron. Voor kunstenaar Hester Scheurwater viel alles op zijn plek toen ze de iPhone in handen kreeg en een nieuw podium vond.
'Om mijn werk te maken, moet ik een bepaalde staat van zijn bereiken. 'Trance' klinkt me veel te zweverig. Een staat waarin ik die foto's kan maken en ze tegelijkertijd kan observeren. Terugkijken, opnieuw beginnen. Het kader, de achtergrond, het licht, wat is de uitdrukking. Terugkijken, weer veranderen. Kijken: is het niet te gestileerd, niet te modisch, is het niet te veel Playboy?
Vrije jeugd
'Dat ik een heel vrije jeugd heb gehad, heeft wel geholpen natuurlijk. Ik heb geen moeite met het lichaam, met mijn lichaam. Mijn ouders waren vooruitstrevend. Bij vrienden lag de Kama Sutra, mijn moeder had My Secret Garden van Nancy Friday. Een boek met vrouwenfantasieën, dat ik stiekem las toen ik 11 was. Dat ging vrij ver - fantasieën over allerlei soorten seks met mannen, met vrouwen, ook met dieren. Mijn moeder zei onlangs, toen ik het met haar daarover had: 'Dat boek had iedereen toen.'
'Die vrijheid zit ook in mij. Ook nu de wereld weer de andere kant op is bewogen, veel truttiger is geworden en de terminologie omtrent het lichaam veel preutser. Pubermeisjes van nu hebben het over hun vagina. Ik heb het over mijn kut. Doe even normáál zeg.
Het hele lichaam
Hester Scheurwater (Hendrik Ido Ambacht, 1971) werd bekend met haar surrealistisch-feministische video's die zij op exposities en festivals en in de openbare ruimte (via 'wildbeamen') projecteerde. Vanaf 2008 bepaalde zij zich vrij plotseling tot het maken van expliciete zelfportretten die in eerste instantie dagelijks online werden geplaatst. De foto's, of verslagen van 'fotoperformances', die Scheurwater in een huiselijke omgeving (de tuin, de slaapkamer) maakt, zijn rauw van uiterlijk en het hele lichaam komt aan bod. Scheurwater neemt deel aan tentoonstellingen in binnen- en buitenland en maakte diverse boeken; het laatste, All I Ever Wanted, verscheen vorig jaar bij Editions Bessard. Scheurwater studeerde aan de Koninklijke Academie en de Vrije Academie in Den Haag. Het interview vond plaats in haar Rotterdamse atelierwoning.
Videowerk
'Op de Vrije Academie, eind jaren negentig, besprak ik mijn videowerk met de filmmaker Frans Zwartjes, wiens assistent ik later werd. Hij is geen leraar in de klassieke zin van het woord; hij zit en hij wacht waar je mee komt. Hij leerde me dat je in principe alles zelf moet beheersen. Zelf bedenken, zelf maken. Eerst maakte ik video's met anderen, maar die anderen hadden het altijd koud, of hoofdpijn, of ze wilden iets niet zó doen. Dan kan ik het beter zelf, dacht ik.
'Zwartjes zei ook: het gaat om een instelling van binnen. Daar ben ik het wel mee eens. Wat dat is, ja, daar kun je een leven lang over nadenken. In elk geval heeft het te maken met die staat van zijn, waar ik het net over had.
Ineens klopte alles
'Echt op zijn plaats viel alle toen de iPhone er was. Vanaf het moment dat ik hem had, was ik hooked. Zo makkelijk, zo de hele dag bij je, zo letterlijk op je lijf. Ineens klopte alles. Ik was in Bilbao om een videoprojectie te laten zien. In de hotelkamer maakte ik een foto, gewoon, in de spiegel, om te checken hoe ik eruitzag. De camera van de iPhone fotografeerde nog één kant op en had nog helemaal geen goede resolutie. Ik had tien jaar geen foto's gemaakt, maar ik wist meteen dat ik daar iets mee moest doen. En wist ook al vrij snel dat ik ze dagelijks online zou gaan zetten op Facebook. Die combinatie van die nieuwe techniek en dat nieuwe podium, die direct aan elkaar gekoppeld waren omdat je vanuit je telefoon kon uploaden, was cruciaal.
'Ik heb wel gedacht: Jezus, zet ik niet mijn carrière op het spel?! Maar het kon niet anders. Het was niet te stoppen, het móést.
'Facebook had nog maar zeven-honderdduizend gebruikers in Nederland. Dat leek heel veel. Ik beschouwde het als een nieuwe openbare ruimte die ik kon ontdekken. De eerste foto die ik postte, was iets met billen in de spiegel van de slaap-kamer - dat zou ik nu niet meer doen, dat zie je zo veel. Bedenk: de term selfie bestond toen nog niet. Ik heb het trouwens consequent over zelfportretten, ik maak geen selfies.
De Bron: iPhone en Facebook in 2008
De eerste generatie iPhone (2G) van Apple, de eerste mobiele telefoon met een touchscreen en toegang tot internet, kwam op de markt in 2007, maar niet in de Benelux. Nederland ging in 2008 aan de iPhone 3G, die nog een eenvoudige 2 megapixel camera had. Facebook (in eerste instantie een netwerk voor studenten van het Amerikaanse Harvard College) was sinds 2006 een openbaar sociaal netwerk en verscheen in 2008 in het Nederlands. Momenteel heeft Facebook in Nederland 9,6 miljoen accounts en 6,8 miljoen dagelijkse gebruikers. Het aantal actieve wereldwijde gebruikers bedraagt 1,65 miljard.
Vreemd podium
'Kijk, sinds een jaar of drie gaat Facebook alleen nog maar om reclame maken, maar dat was toen nog niet zo. Ik vond het een vreemd podium. Zo groot, zo open en tegelijkertijd heel klein. Het gaat heel erg over het elkaar in de gaten houden. Het gaat om de macht van de minderheid: als vier mensen klagen over je foto, dan moet Facebook daar iets mee doen. En een stelletje nitwits kan bepalen of je account verdwijnt - ik heb er altijd meerdere gehad, om te kunnen wisselen. Vijf jaar lang was dat echt mijn podium en ging het daar dus ook over, over dat soort openbaarheid, die oordelen. Het kan heel eng zijn.
'Maar ik heb er ook alles aan te danken. Alle tentoonstellingen, alle boeken die zijn uitgegeven, de internationale contacten: het komt allemaal door Facebook.
Walter Keller
'De iPhone heb ik uiteindelijk maar een paar maanden gebruikt, ik ben snel overgestapt op een compact-camera. Maar het heeft wel alles in gang gezet: het foto's maken, ze zo openbaar delen, de grens tussen privé en publiek bespelen. Op een gegeven moment werd er, via Facebook, contact opgenomen door Walter Keller (overleden in 2014, red.) van Scalo uitgevers. Hij heeft het tijdschrift Parkett opgericht en het Fotomuseum Winterthur. Hij gaf boeken uit van Nan Goldin, Richard Prince, Boris Mikhailov. Toen wist ik helemaal zeker dat ik op de goede weg zat.
'Het werk gaat over grenzen, maar gaat niet over de grens van wat kan of niet kan. Daar houd ik me niet mee bezig. Het was heerlijk dat Walter Keller dat ook vond. Die zei letterlijk: vermoei me niet met morele vragen, die zijn niet interessant. De enige vraag is: is het een goed werk of niet?'
