Het debuut van dirigent Teodor Currentzis bij het Concertgebouworkest is historisch ★★★★★

Historische avonden heeft het Concertgebouworkest genoeg beleefd. Donderdag kwam er daar een bij, met het langverwachte debuut van de Grieks-Russische dirigent Teodor Currentzis. Hij deed Mahlers Vierde symfonie, een stuk met een Amsterdamse traditie van heb ik jou daar. Je hoorde de musici bijna verbijsterd denken: zo mild en bezield hebben we deze noten nog nooit gespeeld.

Dat Currentzis mocht komen, was op zich een daad. Hij leidt immers het Russische orkest MusicAeterna. Dat draait deels op geld van Gazprom en de Russische staatsbank VTB. Dat de dirigent elke uitspraak over de aanval op Oekraïne weigert, leidt tot ongemak in de muziekwereld. Dat ongemak is zo groot, dat het orkestbestuur vergaderde over de vraag of Currentzis nog wel mocht komen. Bij meerderheid werd besloten de uitnodiging te handhaven.

Vermoedelijk schrikt Currentzis terug voor repercussies. In 2016 was zijn geest kritisch genoeg om strubbelingen in Ruslands cultuurpolitiek in de Volkskrant te bestempelen als een ‘begin van totalitarisme’.

Currentzis’ artistieke imago schiet al jaren heen en weer tussen de polen pias en profeet. Eerste observatie, als hij in het Concertgebouw de trap af komt: hij draagt geen rijglaarsjes en bontjes meer, maar een alledaags pak. Tweede gedachte: waar is de bok (de verhoging voor de dirigent)? Currentzis dirigeerde vanaf de vlakke vloer en stiefelde af en toe bijna het orkest in.

Breuk met een trend

Het optreden was alleen al historisch omdat Currentzis brak met een trend. De laatste jaren speelt het Concertgebouworkest almaar luider. Zo joeg de vorige chef, Daniele Gatti, door Mahler nog weleens een straaljager. Niet Currentzis. Wat zacht was, kon nóg zachter. Bij Gatti had je bovendien het idee dat hij zijn visie desnoods met stemverheffing afdwong. Dat deed Currentzis niet: zijn tactiek was de verleiding.

Mahler Vier is bij uitstek muziek waarin de componist zich toont als een gevoelige, misschien naïeve dromer. Door zijn hoofd dwarrelden ideeën over onschuld en het mysterie van de dood. Currentzis kneedde er klanken bij die passen bij een bijna-doodervaring, zo’n verbluft relaas vol licht en vrede.

Verslaafden aan Mahlerspektakel snakten misschien naar een emotionele hijs. Hier klonk nu eens niet een componist die opzichtig leed. Soloviolist Tjeerd Top fiedelde zijn danse macabre ongemeen luchtig. Een klarinetmelodie kwam per parachute aan. En lang geleden dat het strijkerskorps, van de violen tot de bassen, zo mysterieus heeft zitten gonzen.

In het slotdeel leek Currentzis zich te verslikken. Hij plaatste de sopraan Christiane Karg op de achterste rij van het orkest. In de eerste coupletten van Das himmlische Leben moest je soms naar haar stem raden. Maar uiteindelijk bleek het dé manier om de symfonie te laten verglijden in een adembenemende stilte.

Of Currentzis terugkomt hangt mede af van Poetins oorlog. Na dit ene concert scharen we hem alvast onder de magiërs die in Amsterdam hooguit eens per decennium voorbijkomen.