Het bosbad als heilzame ontsnapping: de Volkskrant ging op een trippy wandeling door de Amsterdamse Waterleidingduinen

In het begin van de eerste lockdown deed een still uit de horrorfilm The Shining massaal de ronde, een beeld uit de scène waarin hoofdpersoon Jack Torrance (Jack Nicholson) met zijn gezin afreist naar de Rocky Mountains, om zich daar als conciërge gedurende de barre wintermaanden te ontfermen over het desolate Overlook Hotel.

‘A couple of weeks of isolation with the family, what could possibly go wrong?’, zegt Jack argeloos tegen zijn vrouw Wendy en zoontje Danny, die hem dan al zorgelijk aankijken. Mensen deelden het plaatje op een ironische manier, aangezien aan het einde van de film Jack zijn zoon met een bijl achternazit.

Natuurlijk laat de isolatie van het gezin zich niet een-op-een vergelijken met de lockdown die de Nederlandse bevolking is opgelegd. Dit gezin moest zich opsluiten in een door geesten bezeten ingesneeuwd hotel en dan had vader Jack ook nog eens een alcohol- en agressieprobleem.

Wat dan weer wel overeenkomt met The Shining: het beperkte daglicht en het soms ronduit kille weer dat bijdraagt aan de hutkoorts. Binnen overheerst de stress van thuisscholing en vastlopende Zoom-meetings: buiten is het niet zelden 6 graden en regen. Een ophanden zijnde avondklok en een maximale groepsgrootte van twee mensen (of een huishouden) maken het extra ingewikkeld om je buiten te vermaken. Wat kun je in godsnaam doen?

Nou, bosbaden. Dat is volgens fotograaf Eefje Ludwig is het antwoord. Bosbaden is je op uiterst bewuste wijze door een natuurlijke omgeving bewegen: om je heen kijken, ruiken, aanraken en met niets anders bezig zijn dan de geluiden en de geuren van het winterbos- of park. ‘Bosbaden is niet zweverig, maar wetenschappelijk onderbouwd’, zegt de 38-jarige bosbadgids stellig. En je kunt het op elk moment doen, ook als de zon niet schijnt.

Trippy

Bosbaden, ofwel shinrin-yoku, is een uit Japan overgewaaide gezondheidstrend die steeds bekender wordt in het Westen. De Japanse professor Qing Li schreef er bestellers over, waaronder: Shinrin-yoku – De kunst en wetenschap van het bosbaden (2018). De Engelse hertogin Kate Middleton zweert bij de heilzame effecten van bosbaden, Amerikaanse beroemdheden als Justin Bieber en Gwyneth Paltrow brachten de trend naar Hollywood. En nu zijn er ook bosbad-aanbieders in Nederland.

Ludwig maakte kennis met bosbaden in in de Portugese badplaats Ericeira. Ludwig was daar met man en kinderen voor een jaar neergestreken. Ze woonden in een huis aan het strand met uitzicht op de zee. ‘Als ik een beetje down was gaf het uitzicht op de Atlantische oceaan me rust. Ik wilde een fotografisch project maken over de helende kracht van de natuur toen ik stuitte op een Portugese organisatie die trainingen en opleidingen in bosbaden aanbood. Ik ging er zonder verwachtingen heen maar de ervaring was niets minder dan een openbaring. De vertraagde, speelse en zintuiglijke manier van met de natuur zijn deed me denken aan mijn kindertijd.’ Sinds ze weer terug is in Nederland begeleidt Ludwig zelf bosbadsessies van meestal van twee uur, afhankelijk van de behoeften van de groep waarmee ze wandelt.

Als we door de Amsterdamse Waterleidingduinen struinen vertelt Ludwig begeesterd over de principes en oorsprong van shinrin-yoku. Ze heeft me tijdens deze sessie ‘uitgenodigd’ om aan blaadjes te ruiken, mijn handen door het stromende water van een beekje te halen, opmerkzaam te zijn op het verschil in structuur tussen boomschorsen. Ook vraagt ze mij een eik te omhelzen. Onwennig sla ik mijn armen om de boom. Het voelt een beetje doelloos om zonder vastomlijnde route te dwalen. Ik ben daarnaast gehecht aan een stevige pas, niet in de laatste plaats vanwege de gekoesterde hoop dat wandelen goed is voor de lijn. Nu beweeg ik langzaam en voel ik trek in een Snickers-reep opkomen. Maar Ludwigs opdrachten roepen ook een prettig soort concentratie op. De blik is niet gericht op de horizon, maar op de vormen in het bos, op de krakende geluiden, de patronen van de varens, het groen van het mos. Dit alles heeft een nogal trippy uitwerking op ondergetekende, ik staar net iets te lang naar een dennenappel en lijk te verdwijnen in de structuur van de schubben.

Bosbaden, vertelt Ludwig, is een soort natuurtherapie. Een vertraagde vorm van lopen en zitten in een groene omgeving waarbij je al je zintuigen gebruikt. Het grote verschil met ‘gewoon’ wandelen is dat je niet met je wandelpartner of de route bezig bent, maar met observaties uit je omgeving. Kijk, ruik, adem in, adem uit. ‘Het lijkt een beetje op mindfulness, het is een oefening om in het hier en nu te komen, met het verschil dat je bij mindfulness elk oordeel loslaat, terwijl je bij bosbaden juist op positieve oordelen af mag gaan: vind je iets lekker ruiken, ga erheen. Bevalt een bepaald geluid je, loop eropaf.’

Urbane misère

Bosbaden is een Japanse gezondheidsinterventie. Dat zit zo: in de jaren tachtig maakte de Japanse overheid zich in toenemende mate zorgen over thema’s die nu ook spelen: mensen die hun dagen sleten op grote kantoren in uitdijende stedelijke gebieden, verschoond van groen. Japan kreeg te maken met een hausse aan burn-outs. Ludwig: ‘De overheid wilde een tegengif bieden voor een samenleving die uit balans was en tegelijkertijd mensen bewuster maken van de waarde van natuur.’ Zo ontstond de therapie shinrin-yoku: begeleide bewustwordingssessies in de natuur. Het Ministerie van Gezondheid legde grote parken met beekjes aan, waar mensen konden ontsnappen aan hun urbane misère.

De heilzame werking van shinrin-yoku wordt sindsdien driftig onderzocht, met met name in Japan. Zo bemerkte de eerder genoemde dokter Qing Li van de Nippon Medical School in Tokyo een opmerkelijk effect van bosbaden: wie zichzelf langdurig blootstelt aan een groene omgeving maakt meer Naturalkillercellen aan. Dat zijn lymfocyten die een belangrijke rol spelen bij het bestrijden van ziektekiemen. Diezelfde Qin Li publiceerde in 2016 een studie waarin een groep mannen van middelbare leeftijd het bos in werd gestuurd, om daar ’s morgens en in de namiddag anderhalf uur te wandelen. De respondenten kregen een lagere hartslag en zeiden zich minder angstig, somber en moe te voelen.

Andere onderzoeken leveren gemengde resultaten. Een Japanse studie uit 2011 kon geen effect van wandelen op de bloeddruk vaststellen. Een Australisch onderzoek uit 2017 beklemtoont hoe lastig het is om causaliteit tussen wandelen in het bos en fysieke gezondheidsvoordelen vast te stellen.

Ook Agnes van den Berg, omgevingspsycholoog en hoogleraar natuurbeleving aan de Rijksuniversiteit Groningen, plaatst een kanttekening bij de trend. ‘Er worden nogal grote claims gedaan over de effecten van bosbaden, met verwijzing naar wetenschappelijk onderzoek. Zelf vind ik die claims te sterk.’ Het onderzoek zit volgens Van den Berg niet altijd even solide in elkaar. ‘Dan wordt er bijvoorbeeld een vergelijking getrokken tussen mensen in het bos en mensen op een druk kruispunt in hartje Tokyo. Uiteraard heeft die laatste groep meer last van stress. Ik ben überhaupt wat argwanend naar onderzoeken uit Japan, waar bosbaden door de regering wordt gepromoot als gezonde volksactiviteit nummer een. Er is te veel invloed van de overheid, die deze studies veelal financieren.’

Het is volgens Van den Berg bovendien de vraag of het onderzoek waar bosbadliefhebbers naar verwijzen wel van toepassing is: ‘Shinrin-yoku een nogal intense manier van natuurbeleving, het is niet altijd duidelijk of het in de studies nou gaat over ‘in de natuur zijn’, of specifiek over de oefeningen van shinrin-yoku.’ Tegelijkertijd wil Van den Berg het bosfeestje niet bederven. ‘Ik ben gewoon kritisch op slechte onderzoeken. Maar er zijn ook wel goede studies verricht naar bosbaden en daar komt steeds uit naar voren dat mensen die zo’n programma volgen een betere stemming krijgen en meer energie hadden. Meta-analyses bieden ook aanwijzingen voor een gunstig effect op het stresshormoon cortisol. Ik weet niet of bosbaden voor iedereen is weggelegd, ik zou er zelf een beetje kriegel van worden. Maar er zitten inspirerende elementen aan. Zo is het zeker aan te bevelen om met iets meer bewustzijn van de omgeving en zonder afleiding van je mobiel of drukke gesprekken de natuur in te gaan.’

Momenteel zijn de sessies van Ludwig vooral online en via audiogidsen. Zonder begeleiding op pad tijdens deze lockdown? Dat kan, als je de volgende spelregels aanhoudt. Ludwig: ‘Zet je telefoon uit en probeer als het kan minstens twee uur uit te trekken voor de wandeling. Zorg voor vertraging: het gaat er niet om hoe ver je wandelt, het is juist goed om wat langzamer te bewegen en regelmatig even stil te staan om te horen, ruiken en zien. Neem als je klaar bent op een een prettige plek nog twintig minuten de tijd om je ervaringen op te schrijven of te delen met je wandelpartner.’