Het acteergeheim van Anthony Hopkins

Sir Anthony Hopkins (83) won dit jaar zijn tweede Oscar voor beste acteur. De Welshe acteur doet niet aan methodacting, maar moet het puur hebben van zijn fabelachtige techniek. Waar bestaat die uit?

Zijn horloge is gestolen, houdt de oude Anthony vol. Gestolen door de hulp, de verpleegkundige die zijn dochter Anne maar op hem af blijft sturen, ook al heeft hij haar helemaal niet nodig. Hij kan prima voor zichzelf zorgen. Hij kan alleen zijn horloge niet vinden. Ja, hij had het ergens opgeborgen, uit voorzorg natuurlijk, wat denk je? Anders was het zeker gestolen.

Het prachtige drama The Father, vanaf donderdag te zien in de bioscoop, gaat door merg en been en dat is voor een belangrijk deel te danken aan Anthony Hopkins, die op 83-jarige leeftijd de rol van zijn leven speelt als een aan dementie lijdende vader. Olivia Colman is ook fantastisch als de dochter, maar het is Hopkins die je de adem beneemt met zijn spel. Zo nauwkeurig, zo gecontroleerd en vloeiend tegelijk, en zo ongelofelijk ontroerend.

The Father, geschreven en geregisseerd door de Franse auteur Florian Zeller, leverde Hopkins in april zijn tweede Oscar op, na zijn winst in 1992 voor zijn rol als Hannibal Lecter in The Silence of the Lambs. Het maakte hem op 83-jarige leeftijd de oudste winnaar van een acteerprijs uit de Oscargeschiedenis. Een terechte bekroning, ook al had niemand de prijs voor beste acteur misgund aan de veel te jong overleden Chadwick Boseman, die ook genomineerd was. Het postume eerbetoon aan Boseman leek zelfs zozeer in kannen en kruiken dat de Oscaruitreiking in de soep liep: de door wedkantoren en andere voorspellers voorgespiegelde finale bleef uit en Hopkins was niet eens aanwezig.

Terwijl iedereen had kunnen weten dat je nooit buiten Hopkins moet rekenen. Sir Anthony – Tony in het dagelijks leven – heeft een geweldige staat van dienst en blijkt ook als tachtiger niet af te remmen. Een jaar eerder werd hij nog genomineerd voor zijn rol als paus Benedictus XVI in The Two Popes, de vijfde van in totaal zes Oscarnominaties. Meer dan 140 film- en televisierollen staan er op zijn naam, naast een imposante staat van dienst als toneelacteur. Van het pure Kwaad tot Heilige Vader en elk moreel kronkelpad daartussenin, Hopkins kan alles spelen.

Het is vooral ambacht, die veelzijdigheid. Hopkins is geen acteur die zich volledig in zijn rollen verliest. Hij is wars van uiterlijk vertoon en laat zich zelden verleiden tot metamorfosen. Kilo’s aankomen of afvallen voor een rol vindt hij onzin, net als prothesen, zware make-up of een opdringerig accent. Het zou ook weinig zin hebben, want Hopkins is toch direct te herkennen. Zijn markante stem en heldere ogen laten zich niet vermommen.

Zijn techniek, daar moet hij het van hebben. En natuurlijk een bijzonder talent, dat hij pas laat ontdekte. Hopkins, geboren in 1937 in Wales als enig kind in een bakkersfamilie, leek niet voor succes in de wieg gelegd. Hij was een zorgenkind: kon slecht leren, was matig in sport en vond geen aansluiting bij klasgenoten. Wel kon hij aardig pianospelen, maar daar zag hij geen toekomst in. Via een buurjongen belandde hij als tiener op een toneelvereniging, waar hij zich eindelijk op zijn plek voelde. Hopkins zou altijd een einzelgänger blijven (laat in zijn leven werd hij gediagnosticeerd met een vorm van autisme), maar hij had iets gevonden waar hij goed in was.

Het was een talent waar niemand omheen kon. Als vanzelfsprekend werd hij toegelaten tot Engelands meest prestigieuze theateropleiding, de Royal Academy of Dramatic Art. Zijn reputatie was snel gevestigd. In het Londense theater werd hij genoemd als opvolger van de Engelse toneelgrootheid Laurence Olivier. Ook werd hij vergeleken met Richard Burton, net als Hopkins afkomstig uit het district Neath Port Talbot.

Met Burton, die bekendstond om zijn alcoholmisbruik, deelde Hopkins een explosief karakter. Hij ontplofte wanneer een regisseur hem de wet voorschreef of kleineerde. Het is een kant van zijn persoonlijkheid die hij, zo vertelde hij vaak in interviews, door de jaren heen langzaam onder controle kreeg. Dat hij in 1975 stopte met drinken hielp natuurlijk, al bleef hij ook daarna nog lang opvliegend. Hij schaamde zich ervoor, maar zijn goede naam leed er niet onder: de meeste regisseurs werkten graag met hem samen en keerden steeds bij hem terug. De in 2014 overleden filmmaker Richard Attenborough, die vijf films met Hopkins maakte, noemde hem ‘de grootste acteur van zijn generatie’.

Attenborough zag in Hopkins een filmster voordat anderen het zagen. Zo was Hopkins de eerste acteur die Attenborough polste voor zijn oorlogsdrama A Bridge Too Far (1977), lang voordat hij de rest van de cast vastlegde – vol destijds veel bekendere namen als Sean Connery, Michael Caine, Gene Hackman en Robert Redford. In A Bridge Too Far, over de slag om Arnhem en de mislukte operatie Market Garden, speelt Hopkins luitenant-kolonel John Frost, naar wie de Rijnbrug in Arnhem later vernoemd werd. ‘Hij heeft dat charisma, waardoor anderen hem volgen’, legde Attenborough zijn keuze uit.

Hopkins’ charisma is van een uniek type. Hij speelde niet vaak romantische rollen, al deed hij het uitstekend in Attenboroughs historische drama Shadowlands (1993). Vaker is hij een buitenstaander. De strenge kapitein tegen wie zijn bemanning zich keert in The Bounty (Roger Donaldson, 1984), de eenzame butler in The Remains of the Day (James Ivory, 1993), professor Van Helsing in Bram Stoker’s Dracula (Francis Ford Coppola, 1992), de koppige president in Nixon (Oliver Stone, 1995), een excentrieke gezondheidsgoeroe in The Road to Welville (1994) en het wrede genie Picasso in Surviving Picasso (James Ivory, 1996).

En natuurlijk de eenling der eenlingen: Hannibal ‘the Cannibal’ Lecter, de fijnproever-seriemoordenaar die Hopkins na The Silence of the Lambs opnieuw speelde in Hannibal (2001) en Red Dragon (2002). De eerste van de drie films, waarin Hopkins maar zo’n vijftien minuten te zien is, werd zo populair dat het hem als vijftiger tot een soort popidool maakte.

Het is een rol die dertig jaar later nog steeds bewondering afdwingt. Hopkins doet weinig en is toch doodeng. Dat zit hem, zoals vaker, in zijn stem en zijn ogen. Waar sommige acteurs personages benaderen door hun lichaamstaal, draait het bij Hopkins grotendeels om dictie. Van al de manieren waarop je ‘I ate his liver with some fava beans and a nice Chianti’ kunt zeggen, blijkt er maar één de juiste.

En dan is er zijn blik. Kijk naar Hopkins’ ogen in The Remains of the Day, wanneer butler Stevens weer eens zijn gevoelens onderdrukt. Of zie zijn blik wanneer dokter Treves in The Elephant Man (David Lynch, 1980) voor het eerst naar de misvormde John Merrick kijkt, nog voordat de filmkijker de arme man, veroordeeld tot een bestaan als kermisfreak, heeft kunnen zien. Het is een onvergetelijke close-up, nog knapper wanneer je weet dat tegenspeler John Hurt niet eens aanwezig was bij de opname en Hopkins maar één take nodig had.

Als een rol goed geschreven is, hoef je nauwelijks te acteren, stelt Hopkins regelmatig. ‘Vergelijk het met pianospelen’, zei hij in februari tegen The New Yorker. ‘Als je Chopin speelt, gaan de noten zingen, zonder dat je weet waar het vandaan komt.’

Zo verklaart hij graag zijn succes: hij doet zo weinig mogelijk en gaat simpelweg uit van de tekst. Daarbij vergeet de bescheiden acteur zijn taalgevoel en muzikaliteit te vermelden. Bovendien blijft er nog een mysterie over. Wat er in iemands ogen te zien is, staat niet op papier. Hoe kan het toch dat hij zo veel kan uitdrukken en loswoelen met zijn blik?

In The Father is het zelfs zijn belangrijkste wapen, hoe knap het talige script ook in elkaar zit. Anthony, die altijd een lastige vader is geweest voor Anne, is een gemakkelijke prater. Maar wanneer hij langzaam zijn grip verliest op de wereld om hem heen, bieden woorden geen redding meer. Hopkins’ ogen doen het werk. Ze tonen verzet, bluf, onzekerheid, angst, verdriet, en uiteindelijk de meest verpletterende blik van allemaal: leegte.