Hermitage haalt outsiders in huis
Kunst van psychiatrische patiënten werd in de kunstwereld lang genegeerd, maar staat nu volop in de belangstelling. De Hermitage richt er een compleet museum voor in.
Alsof 75 musea niet genoeg zijn voor een stad, krijgt Amsterdam er in maart nog een bij: het Outsider Art Museum, gevestigd in de Hermitage Amsterdam aan de Amstel. Vierhonderd vierkante meter tentoonstellingsruimte, ateliers en een galerie zijn er gewijd aan de kunst van de buitenstaander - vaak van psychiatrische patiënten - die lang is genegeerd door de officiële kunstwereld, maar nu volop in de belangstelling staat.
undefined
Het nieuwe museum is het resultaat van een samenwerking tussen Museum Hermitage Amsterdam, Museum Het Dolhuys in Haarlem en zorgorganisatie Cordaan, een driehoeksverhouding die pas in de zomer van 2015 tot stand kwam.
'Een directe uiting van creativiteit', zo typeert Hans Looijen outsiderkunst. Hij is liefhebber en specialist. In 2008 werd hij directeur van Het Dolhuys, het 'museum van de geest', destijds gericht op de geschiedenis van de psychiatrie. Maar de kunst ontbrak, vond hij.
'Het draait om bijzondere geesten in de psychiatrie en ik dacht: waar zijn die bijzondere geesten dan?' Hij organiseerde een aantal tentoonstellingen in de beperkte ruimte van Het Dolhuys. Het succes motiveerde om verder te denken. 'Outsiderkunst verdient een prominentere plek', vindt hij.
undefined
Outsiderkunst
Outsiderkunst is een verzamelnaam voor kunst die buiten het reguliere kunstcircuit tot stand komt. Vaak wordt het gemaakt door mensen met een verstandelijke beperking of psychische klachten. Voor deze kunst, die zich weinig aantrekt van stromingen of trends, is zowel vanuit de zorg als vanuit de kunst veel belangstelling. Voor kunstenaars kon de onbevangenheid van de makers als voorbeeld dienen, bijvoorbeeld bij de surrealisten en bij de Cobra-groep. De laatste jaren groeit de aandacht voor het genre. In 2013 bracht curator Massimiliano Gioni outsiderkunst op de Biënnale van Venetië.
Nu staat Looijen beneden in de Hermitage aan de Amstel en kijkt om zich heen in de leeggeruimde museumwinkel waar druk wordt verbouwd om de deadline te halen. Op 17 maart zal het museum voor publiek opengaan. De plattegrond in zijn hand onthult waar de tentoonstellingswanden komen. 'Je moet er een beetje doorheen kijken', zegt hij in de ruimte die nog hol klinkt.
Vijf maanden voorbereiding is kort voor een nieuw museum, heel kort. Cathelijne Broers, directeur van de Hermitage: 'We hadden er nog jaren over kunnen praten, met gemak, maar soms moet je iets gewoon doen.' Ze vond de relatie met Cordaan 'relevant'. Op de locatie van de Hermitage was tot 2007 het verpleeghuis Amstelhof gevestigd. En er was meer, zegt Broers. Een gevoel voor de tijdsgeest, zoals ze het noemt: 'Het is niet van nu om alles voor jezelf te willen hebben, je deelt met elkaar.'
Dus zal de kaartverkoop van de Hermitage straks ook toegangsbewijzen voor het Outsider Art Museum verkopen.
undefined
Inhoudelijk vindt Broers het belangrijk dat er ateliers bij het museum komen. 'Dat sluit aan op het programma van talentontwikkeling van de Hermitage. De kunstenaars uit die ateliers kunnen straks ook in de Hermitage inspiratie opdoen, dat kan fantastische kunst opleveren.'
Die ateliers van Cordaan bieden dagbesteding aan mensen met een verstandelijke beperking of psychische problemen. De locatie van de huidige ateliers in de Amsterdamse Lutmastraat sluit. Eelco Damen, bestuursvoorzitter van Cordaan heeft gezien hoe die dagbesteding kan leiden tot wat hij 'topkunst' noemt. En vaak ook tot een levensvervulling voor de deelnemers.
'Eigenlijk begon dit museumplan met een teleurstelling', herinnert Damen zich. Er lag in de zomer van 2014 al een plan klaar voor een Outsider Art Museum. Looijen en Damen hadden het opgesteld. De locatie was ambitieus: Felix Meritis, dat begin dat jaar na faillissement aan de gemeente Amsterdam was overgeleverd. Een museum in dat gebouw bleek financieel niet haalbaar. 'Uiteindelijk pakt het nu misschien nog beter uit', zegt Damen tevreden.
undefined
Nieuwe ateliers
Want het plan bleef kriebelen, genoeg voor Damen om er eens bij Broers over te beginnen. Dat zij 400 m2 tentoonstellingsruimte kon creëren plus ateliers en een nieuwe ruimte voor de bestaande galerie met outsiderkunst wilde faciliteren, was een verrassing.
'Natuurlijk moest ik de collega's meekrijgen, en het bestuur', zegt Broers. Maar ook dat lukte gauw. 'We gaan echt iets toevoegen wat we nog niet hebben. Dit is een museum waarin ook andere collecties kunnen schitteren.' De Hermitage Amsterdam is in 2009 opgericht om tentoonstellingen te organiseren uit de collectie van de Hermitage Sint Petersburg. Sinds anderhalf jaar is er ook een tentoonstelling portretten uit het Amsterdam Museum ondergebracht.
De collectie van het Dolhuys is nog pril en heeft een kleine omvang, zo'n 200 kunstwerken. In het museum wil Hans Looijen die collectie steeds combineren met internationale outsiderkunst.
undefined
Het Outsider Art Museum zal openen met Japanse outsiderkunst. In de galerie zullen Amsterdamse outsiders centraal staan. Met het Japanse thema oogstte Looijen in 2012 in het Dolhuys veel succes. De kunstenaars heeft hij zelf in Japanse ateliers gevonden. En hij heeft er oog voor. De keramiek van kunstenaar Shinichi Sawada werd een jaar later getoond op de Biënnale van Venetië. En een welvarend echtpaar was zo enthousiast over de tentoonstelling in het Dolhuys, dat ze speciaal een aankoopfonds voor het museum oprichtten.
Daaruit heeft Looijen de Dolhuys Collectie kunnen opbouwen. Sommige outsiders zijn bij insiders zo geliefd, dat hun kunst onbetaalbaar is geworden.Zo werd eind vorige jaar een grote tekening van Henry Darger voor bijna 360 duizend euro op een veiling in New York afgehamerd.
Ontvang elke dag de Volkskrant Avond Nieuwsbrief in uw mailbox, met het nieuws van vandaag, tv-tips voor vanavond, en alvast zes artikelen uit de krant van morgen. Schrijf u hier in.
