Gratis krediet voor kunstkoper verdwijnt: kopers, kunstenaars en galeriehouders teleurgesteld

Het is een aantrekkelijke prikkel voor kunstkopers die een laatste zetje nodig hebben: wie in een galerie een werk van een levende kunstenaar uit Nederland aanschaft, mag dat niet alleen in termijnen afbetalen, maar hoeft hierover ook geen rente te betalen. Van dit gratis krediet hebben sinds de introductie in 1997 meer dan 50 duizend kunstliefhebbers gebruik gemaakt.

Toch houdt de ‘KunstKoopregeling’ begin volgend jaar op te bestaan. Niet omdat de initiatiefnemer, het Mondriaan Fonds, ermee wil stoppen. ABN Amro, de bank die het krediet verschafte, heeft zich teruggetrokken; de KunstKoop past niet meer in het beleid. Andere banken zijn niet bereid gevonden die rol over te nemen, aldus het Mondriaan Fonds.

In zijn laatste jaarverslag wees het fonds, dat jaarlijks de rijkssubsidies verdeelt voor beeldende kunst en erfgoed, nog op het succes van de regeling. Tussen 1997 en 2018 leenden 50.581 kopers 138 miljoen euro voor kunst ter waarde van 165 miljoen euro. Het Mondriaan Fonds nam alle rente voor zijn rekening en betaalde in die periode 12,4 miljoen euro aan ABN Amro.

Kunstkopers, kunstenaars en galeries betreuren het verdwijnen van de financiële prikkel. ‘Het is vooral erg voor de kopers’, zegt Marc Mulders, een van de kunstenaars van wie volgens het Mondriaan Fonds vorig jaar het meest is gekocht via de KunstKoop. ‘Voor mij maakt het niet zoveel uit: mijn galerie kan aan klanten wel een andere regeling aanbieden.’

‘Heel vervelend’, stelt Nicole Dudok van Heel, die vier jaar geleden met Jedithja de Groot een galerie opende in Amsterdam. Ook al is het gebruik van de KunstKoop volgens haar gedaald – nu 10 à 15 procent van de klanten – ze noemt het toch een mooie regeling. ‘Zowel ervaren kunstverzamelaars als jonge beginners maken er gebruik van.’

Ze prijst de KunstKoop ook omdat de galeriehouder, na goedkeuring van de aanvraag door de bank en het Bureau Kredietregistratie, het werk meteen kan bezorgen bij de klant en de kunstenaar kan betalen. ‘Je hoeft niet drie jaar te wachten tot er is afbetaald.’

‘Dat de KunstKoop zomaar bij het vuil wordt gezet, is een gotspe’, meent Jeroen Dijkstra van Livingstone Gallery in Den Haag. ‘Het is de enige regeling van het Mondriaan Fonds die niet uitsluitend op kunstenaars is gericht, maar ook op de galeries en de kopers. Helaas heeft het fonds geen interesse in galeries.’ Ook ABN Amro maakt een ‘enorme denkfout’, aldus Dijkstra. ‘Ze verdienen er misschien weinig aan, maar via de KunstKoop kunnen ze een interessante doelgroep bereiken.’

Bergafwaarts

Verdienen doet de bank wel: voor het krediet dat ABN Amro vorig jaar aan kunstkopers verschafte, kreeg het bijna 10 procent aan rente en kostenvergoeding uitgekeerd door het Mondriaan Fonds. Probleem is wel het kleine aantal leningen; sinds de crisis in 2008 is het met de KunstKoop bergafwaarts gegaan. In de hoogtijdagen werd jaarlijks meer dan 9 miljoen euro geleend door rond de 3.500 kopers. In 2018 was dat nog maar 1,9 miljoen euro, voor nog geen 500 aankopen.

Waar is die daling aan te wijten? Niet aan onbekendheid met de regeling, stelt het Mondriaan Fonds: 90 procent van de kopers is daarvan op de hoogte. Het fonds vermoedt dat de neergang verband houdt met de lage rentestand, waardoor makkelijker elders geld is te verkrijgen, of dat er na de financiële crisis strenger wordt getoetst bij het verstrekken van leningen.

Hoogleraar sociologie Olav Velthuis, die onderzoek heeft verricht naar de werking van de kunstmarkt, ziet als voornaamste oorzaak de omzetdaling op de kunstmarkt zelf. Die kan hij niet helemaal verklaren. ‘Jongeren zouden kunst niet langer als statussymbool zien, maar tegelijk zie je dat young collectors clubs het heel goed doen.’

Feit is wel dat het aantal galeries flink is afgenomen. Velthuis: ‘Vooral kleinere galeries sluiten omdat ze nog maar weinig bezoekers krijgen en steeds hogere kosten hebben door de gestegen huurprijzen, met name in Amsterdam. Cijfers over de Nederlandse kunstmarkt zijn lastig te verkrijgen, maar mijn indruk is wel dat de KunstKoop harder achteruit is gegaan dan de markt.’

Een mogelijke verklaring is de concurrentie die de KunstKoop heeft gekregen, zegt hij. ‘Veel galeries, vooral de grote, bieden zelf ook afbetalingsregelingen aan. Ik stel me voor dat die minder bureaucratisch zijn en dat je die ook kan krijgen voor hogere bedragen.’

‘De grote vraag is nu: hoe stimuleer je de verkoop van kunst zonder de KunstKoop?’, zegt Christian Ouwens, voorzitter van de Nederlandse Galerie Associatie (NGA). ‘Galeries moeten laagdrempeliger worden. Kunst is ook weer geen supermarktproduct, maar je kunt wel meer reuring maken met lezingen, kunstroutes en ruimere openingstijden. Het Mondriaan Fonds kan ons daarbij helpen.’

Afgelopen week spraken het fonds en de NGA met elkaar. Er wordt nagedacht over nieuwe (financiële) prikkels voor kunstkopers. Bijvoorbeeld over een korting op de eerste aanschaf, via het Mondriaan Fonds, of een collectieve regeling waarbij galeries samen de risico’s lopen. ‘Het zijn nog maar losse ideeën’, benadrukt Ouwens. ‘En hopelijk staat er toch nog een bank op die ziet welke kansen de KunstKoop biedt om zich te profileren bij een interessante doelgroep.’

Jeroen Dijkstra van Livingstone Gallery is somber: ‘Het einde van de KunstKoop kan het einde inluiden van de paar laatste goede galeries voor hedendaagse kunst die nog niet failliet zijn gegaan.’