Goedbedoelend en ongemakkelijk: hoe het Stedelijk Museum Amsterdam inclusiever probeert te worden

Twee jaar lang volgde documentairemaker Sarah Vos directeur Rein Wolfs in het Stedelijk Museum in Amsterdam. White Balls on Walls zoomt in op zijn pogingen om het museum ‘diverser en inclusiever’ te maken. Het levert anderhalf uur bespreken, aftasten, en vergaderen op. Over het veranderen van een titelbordje, bijvoorbeeld. Over of er in een museumzaal genoeg werken van kunstenaars van kleur zijn te zien.

‘Ik wist niet dat vergaderen spannend genoeg was voor een documentaire’, zegt Charl Landvreugd, kunstenaar en sinds oktober 2020 Hoofd Onderzoek en Curatorial Practice bij het Stedelijk Museum. Vos krijgt al verzoeken om de documentaire op andere plekken te laten zien, bijvoorbeeld bij de politie. Volgens haar laat de documentaire het ‘grote ongemak’ zien dat met deze missie gepaard gaat.

V blikt terug met de twee hoofdpersonen van de documentaire: Rein Wolfs en Charl Landvreugd, aan de hand van vier (soms ongemakkelijke) fragmenten uit de documentaire.

Fragment 1: ‘Bovenaan de agenda’

De documentaire begint met een gesprek tussen Rein Wolfs en de Amsterdamse cultuurwethouder Touria Meliani. ‘Het staat bij ons bovenaan de agenda om inclusiever en diverser te worden’, zegt hij. In een vergadering in het museum gaat het over het ‘herstellen van de balans’. En er is discussie over gepaste terminologie. Kun je het nog hebben over man-vrouw-verhouding? Wat betekent ‘van kleur’ eigenlijk, of: ‘Waar begint kleur?’

Wolfs: ‘Sarah Vos is op dit onderwerp gaan focussen, dat is haar keuze als maker, waarin we haar vrij hebben gelaten.’
Landvreugd: ‘In de documentaire lijkt het alsof we maar met een ding bezig zijn, dat is niet zo. Er wordt hier heel hard gewerkt aan een heleboel projecten.’
Wolfs: ‘Doordat de film hier sterk op is gericht zeggen mensen: zijn jullie met niks anders bezig?’

Dat is de reactie die u krijgt?

Wolfs: ‘Dat is wat plat gezegd, maar het zijn gedachten die bij sommige mensen opkomen. Zeker in deze tijd waarin mensen snel een mening hebben over inclusie en diversiteit en dan woorden gebruiken als ‘woke’. Dan vinden ze ons bijvoorbeeld te woke.’

Fragment 2: ‘Niks te vrezen’

Tijdens zijn eerste werkdag bij het Stedelijk overlegt Charl Landvreugd met twee onderzoekers en bespreekt de nieuwe collectie-opstelling. Thuis zegt hij tegen de documentairemaker: ‘Ik zie het als mijn eerste taak om iedereen te laten merken dat ze van mij niks te vrezen hebben.’

Landvreugd: ‘Ik schrik ervan dat ik dat zo heb gezegd. Toen ik het terugzag, dacht ik: moet dat er nou in? Een heleboel mensen zullen niet begrijpen wat daar gebeurt. Maar het hoort erbij… Als je het hier per se over wilt hebben, dan is belangrijk om te beseffen: ik ben van de generatie die er graag bij wil horen. De jongere generatie heeft zoiets van: we doen het zelf wel.’

Het is dus lastig jonge zwarte mensen en mensen van kleur erbij te betrekken?

Landvreugd: ‘Die maken zich los van het systeem. Er worden andere systemen opgezet om ons heen. Dat zie je heel sterk in de muziek, mode, populaire cultuur. Waar blijft dan de verbinding? Dat is een uitdaging.’

Fragment 3: ‘White Balls on Walls’

In 1995 was er protest voor het Stedelijk Museum, een groep vrouwen met gorillamaskers (‘Guerilla Girls’) protesteerde tegen een tentoonstelling van Amerikaans modernisme. ‘99% American White Male Perspective’ en ‘White Balls on Walls’ stond op hun protestborden. Landvreugd refereert een aantal keer aan dit protest.

Het lijkt in de documentaire uw mantra ‘White Balls on Walls’.

Landvreugd: ‘Ik vond dat protest een belangrijk ankerpunt toen we de collectieopstelling gingen maken. En door anders en breder te kijken zijn er echt pareltjes uit het depot omhoog gekomen.’
Wolfs: ‘Neem bijvoorbeeld het zelfportret van Anneke van der Feer, met die sigaret in de mond. Dat groeit nu uit tot een schilderij waarvan mensen denken dat ze het altijd al hebben gezien, het wordt een oude bekende.’
Landvreugd: Terwijl het er maar net hangt! Als je kijkt naar de film en denkt: waarom hebben ze het de hele tijd over diversiteit en inclusie? Kijk dan naar dit schilderij, dat is een van de resultaten.’

Fragment 4: ‘Hoe gaan we om met kritiek?’

De tentoonstelling ‘Kirchner en Nolde: Expressionisme. Kolonialisme’ kreeg een aantal zeer negatieve recensies. Volgens de Volkskrant was sprake van een ‘afrekening’ met de kunstenaars. In de documentaire stelt Wolfs tijdens een vergadering de vraag: ‘Hoe gaan we om met kritiek?’ Een conservator maakt uit de negatieve reacties op dat mensen ‘alleen maar gewoon naar schilderijen willen kijken’.

Het lijkt alsof museummedewerkers door deze recensies gesterkt werden in het gevoel: sommige mensen begrijpen het nog niet, maar wij zijn goed bezig. Ik was daarom verrast door het rapportcijfer dat u uw museum gaf in een enquête over inclusiviteit van kunsttijdschrift Metropolis M.

Wolfs: ‘Ik heb geen idee wat ik precies heb gezegd, maar ik heb nog geen hoog rapportcijfer gegeven.’

U gaf een 5/6.

Wolfs: ‘Daarmee impliceer ik misschien ook dat sommige andere musea zichzelf een lager cijfer zouden moeten geven. We zijn goedbedoelend bezig, maar er is nog een hoop werk te doen.’