Goddelijke spanningsboog

AMSTERDAM Een lange adem, dat is Bernard Haitink en het Koninklijk Concertgebouworkest (KCO) toevertrouwd. Haitink leidde in 1976 als chef-dirigent het KCO in de Symfonie nr. 15 van Sjostakovitsj. De 81-jarige – inmiddels eredirigent – fêteerde woensdag in hetzelfde werk het Amsterdamse Concertgebouwpubliek ruim drie kwartier op een goddelijke spanningsboog.

Haitink, sinds een decennium uitzonderlijk geliefd bij het orkest, dwong met zachte hand grote lijnen af. Sjostakovitsj’ zwanenzang, in een tijd ontstaan toen de componist ziekenhuizen en sanatoria afliep, bevat een flinke portie verdekt opgesteld drama, en verwijzingen naar eerdere symfonieën en werken van collega-componisten. Het KCO en zijn eredirigent voeren een koers waarbij een luchtige potpourri omwentelde naar schrale bitterheid.

Frivole motiefjes en citaten uit Wilhelm Tell van Rossini wekten in het eerste deel vrolijkheid op. In de finale viel, na een plotseling opstekend lentebriesje dat snel overwaaide, niets meer te lachen. Een uitgekamd, desolaat landschap bleef tot slot over, met venijnige tikjes van slagwerk die het einde der tijden leken aan te geven.

De dirigent hield de strijkers in de houdgreep, wat resulteerde in uitzonderlijk fraaie zijden draden die door koelbloedige blazersvlakken werden geweven. Behalve een onafwendbare beweging naar een schrijnende afloop, legde Haitink bij wijze van contrast soms de Symfonie nr. 15 bijna volledig stil, zodat in de laatste twee delen een extra, onderhuidse spanning ontstond.

Veel in Sjostakovitsj’ Symfonie liet Haitink aan de KCO-musici over. Het publiek kon zich laven aan verrukkelijke soli van viool, fluit, fagot, contrabas en een door een enorm vibrato heftig opvlammende cello. Het hoogtepunt: platina trombonesoli (Jörgen van Rijen), waarvan Haitink vermoedelijk 34 jaar geleden niet had durven dromen.

Eigenlijk lijkt Sjostakovitsj’ Vijftiende meer op een soloconcert dan op een symfonie. Bij het lyrische Vioolconcert van Brahms is precies het omgekeerde het geval. Als een diepe, veelbetekenende symfonische zucht trok het door de zaal. Dat was gunstig, want het aandeel van de solist Frank Peter Zimmermann kwam onverzorgd over. Hoewel de violist halverwege het langzame deel subtieler te werk ging, ondersteund door een plechtige hobosolo, maakte een gouden orkestklank de blits.