Geen blad voor de mond

Rechters moeten hun geweten meer laten spreken, schrijft strafrechtjurist Ybo Buruma in Geen blad voor de mond. Nu staren ze zich vaak blind op wettelijke procedures, maar deze juridische haarkloverij garandeert geen juiste uitkomst. Dus moet de rechter 'ho' zeggen tegen een onrechtvaardig eindresultaat.

Dat belooft wat, als Buruma volgende week toetreedt als lid van de Hoge Raad. Hij zal zeker willen morrelen aan de terughoudende opstelling van ons hoogste rechtscollege. De Hoge Raad controleert in beginsel slechts of lagere rechters de wet netjes hebben toegepast. 'Ho' zeggen als het feitelijke bewijs rammelt, luisteren naar het geweten - dat hoort daar niet bij.

Bovendien bewaren leden van de Hoge Raad gepaste afstand van het publieke debat. Dat is een verlies voor Buruma, nog net hoogleraar strafrecht in Nijmegen. De geëngageerde jurist geniet ervan om een scherp standpunt te verkondigen. Voordat de deur op slot gaat, geeft hij daarom in Geen blad voor de mond nog één keer zijn visie.

In tegenstelling tot veel van zijn vakgenoten schrijft Buruma helder Nederlands. Toch valt te betwijfelen of dit boek een groot publiek trekt. Vrijwel alle hoofdstukken in Geen blad voor de mond zijn bewerkte versies van artikelen die eerder verschenen in juridische vaktijdschriften. Dat maakt de structuur onsamenhangend. Buruma veronderstelt veel juridische voorkennis. Voor gewone lezers is het verschil tussen AIVD-informanten en -agenten geen gesneden koek. Waarschijnlijk haken ze af bij zijn uiteenzetting over de verscherpte motiveringseisen van artikel 359 Wetboek van Strafvordering.

Toch is Buruma's afscheidsbundel soms zeer onderhoudend. Zo krijgt ziekenhuisdirecteur Paul Smits, bekend van de bacterieplaag in het Maasstadziekenhuis, er flink van langs. In 2002 deed hij aangifte tegen verpleegkundige Lucia de Berk, die daarop ten onrechte werd veroordeeld voor zeven moorden op patiënten. Toen zij later werd vrijgesproken, zei Smits dat hij geen spijt heeft.

'Een harteloze uitspraak', stelt Buruma. Maar ons rechtssysteem geeft mensen als Smits helaas carte blanche. Onterecht aangifte doen wordt zelden vervolgd. De ziekenhuisdirecteur wist dat hij straffeloos weg zou komen met zijn opgeklopte aantijgingen. Professionals staan bovendien onder druk om bij de minste twijfel actie te ondernemen. 'Nu betoont men sympathie met Lucia. Morgen verkettert men degenen die niet op tijd aan de bel trokken.'

Vanwege Buruma's vermeende linkse opvattingen probeerde de PVV dit voorjaar zijn benoeming in de Hoge Raad te blokkeren. Aanleiding is een hoofdredactioneel commentaar in het tijdschrift Delikt en Delinkwent, vier jaar geleden, waarin Buruma betoogt dat Wilders' wens om de koran te verbieden een echo is van een slogan van Mussolini: 'Alles binnen de staat, niets buiten de staat, een woeste totalitaire wil.'

Het omstreden artikel 'Wilders, Mussolini en de burgerlijke samenleving' staat integraal in Geen blad voor de mond. Het moet de PVV worden nagegeven: de relatie tussen Wilders en Mussolini is vergezocht. Buruma vliegt hier uit de bocht. Dat hij zich daarvan achteraf in dit boek geen rekenschap geeft, is een gemiste kans.

Als jurist komt Buruma soms bijna conservatief uit de hoek. Hij bewondert een omstreden uitspraak van het Europese Hof voor de Rechten van de Mens, dat vorig jaar een oogje dichtkneep voor dreiging met foltering tijdens een verhoor. Bij een meer principiële opstelling was een Duitse kindermoordenaar vrijuit gegaan. Juist deze rechters laten hun geweten spreken, aldus Buruma. Meestal heeft hij meer oog voor de rechten van verdachten. Met voorarrest wordt in Nederland te nonchalant omgesprongen, vindt hij. Ook vervolgt het OM te veel 'flutzaken'. Hij wil dat de rechter toetst of vervolging bij kleine strafbare feiten wel terecht is. Dat plan is problematisch: er dreigt dan een categorie strafbare feiten te ontstaan waarbij de rechter buite

n de politiek om een gedoogbeleid afdwingt.

Juist omdat de publicatie van dit boekvoor Buruma het begin markeert van een langdurige radiostilte, is het jammer dat er in redactioneel opzicht zoveel aan schort. Buruma's ideeën zijn prikkelend. Als hij zijn losse artikelen zou verwerken tot een samenhangend betoog, kan dat een juridisch-filosofische klassieker opleveren. Nu ontstijgt Geen blad voor de mond maar net het niveau van een bundel zoals vertrekkende hoogleraren die wel vaker uitbrengen.