Frans Bromet: 'We gaan nog steeds allemaal samen op vakantie'

'Opvoeden, hoe doe je dat?' In 1995 stelde documentairemaker Frans Bromet deze vraag met zijn kenmerkende, licht slepende stem aan ouders die worstelden met het grootbrengen van hun (puber)kinderen. Bromet maakte toen de serie Opvoeden, onder meer over de verlegen Lianne met streng gelovige ouders, de opstandige puber Peter die anti-autoritair werd opgevoed en de ruwe bolster Ton, die opgroeide in een pleeggezin.

Negentien jaar later is Bromet teruggegaan naar de kinderen die hij sprak in 1995. Hij wilde weten hoe zij terugkijken en welke invloed hun opvoeding heeft gehad op de manier waarop zij nu met hun eigen kinderen omgaan. Het resultaat is vanavond te zien in de documentaire Opvoeden 19 jaar later. Frans en Anita Bromet (beiden 70) hebben zelf drie kinderen: Laura (44), Silvia (43) en Ruben (28). Laura heeft vier kinderen (van 16, 15, 12 en 6), Silvia heeft er twee (15 en 11), Ruben is (nog) geen vader. Het gezin Bromet zit vandaag in de voorkamer van het kantoor van vader Frans, aan het plein in Ilpendam waar de hele familie omheen woont, om de vragen uit de documentaire nu over hun eigen gezin te beantwoorden. Hond Bobbie loopt in en uit met een bot. We willen weten: wat hebben de kinderen Bromet overgenomen van Frans en Anita? Wat hebben Frans en Anita op hun beurt van weer van hun eigen ouders? Kun je de opvoeding anders doen dan hoe je ouders het hebben gedaan?

Laura en Silvia, wat is voor jullie de essentie van opvoeden?

Laura: 'Ik vind het belangrijk dat kinderen gelukkig zijn. Maar ik denk dat ze ook wel last van me hebben, want ze moeten bepaalde dingen leren in het leven. Ik vind dat ze vriendelijk voor de medemens moeten zijn en rekening moeten houden met elkaar. Dat is heel moeilijk, in een groot gezin. Maar ik denk ook dat de invloed van opvoeding beperkt is. Het grootste gedeelte van het karakter zit er gewoon in bij de geboorte. Mijn kinderen krijgen alle vier ongeveer dezelfde opvoeding, maar zijn heel verschillend. Mijn jongste zoon denkt altijd eerst aan anderen en dan pas aan zichzelf. Bij mijn oudste zoon is het andersom. Hun karakters hebben daarom ook wel de opvoeding bepaald. Als je altijd als eerste een koekje probeert te pakken, reageer je daar als moeder anders op dan op het kind dat koekjes uitdeelt. Je bent strenger op de eerste, maar mijn oudste zoon is er niet minder koekjes om gaan pakken. Samengevat: ik denk dat opvoeding betekent dat je je kinderen liefde geeft en onderdak. En af en toe wat grenzen stelt.'

Silvia: 'Ik heb er een ander idee over. Ik vind alleen liefde en onderdak wat weinig. Hoewel ik het er wel mee eens ben dat je als ouder niet zoveel invloed hebt, dat zie ik ook aan mijn eigen, totaal verschillende kinderen.'

Laura: 'Sorry dat ik je onderbreek, hoor. Maar Silvia kreeg vlak na mij haar eerste zoon, die heel rustig was en alles deed wat zijn moeder zei. En ik had twee hooligans die niet te sturen waren. Dus Sil keek mij altijd een beetje meewarig aan, omdat ze vond dat ik het helemaal fout deed. Maar gelukkig kreeg ze daarna zelf ook een heel ander soort jongetje.'

Silvia: 'Ik kijk, anders dan mijn zus, heel erg naar de behoefte van mijn kinderen. Ik observeer ze continu, hopelijk zonder dat ze daar last van hebben, om te zien: waar kan ik ze loslaten, waar moet ik ze bijsturen? Ik ben niet van straffen of belonen, ik vind dat je moet inspelen op de situatie. Dat vind jij overdreven, denk ik, Laura.'

Laura: 'Ik heb er minder tijd voor, met vier.'

Silvia: 'Wat ik bij de ouders in de documentaire heb gezien, is dat zij heel uitgesproken ideeën hebben over opvoeden. Mijn ouders waren daar volgens mij niet zo bewust mee bezig. Wat zij deden was: voorleven en het goede voorbeeld geven. Daarin heb ik veel geleerd van mijn ouders, door te kijken wat zij deden. Mijn vader was eigenlijk altijd aan het werk.'

Frans: 'Nou, dat is een mythe.'

Anita (lacht): 'Een mythe, op dat woord zat ik te wachten.'

Silvia (lacht): 'Het is nu pijnlijk om toe te geven, maar mijn vader was een afwezige vader. Mijn moeder was thuis en die maakte het gezellig. Ik dacht nooit: waarom is mijn vader er niet? Als ik nu terugkijk op dat harde werken van mijn vader, dan is hij een groot voorbeeld voor mij. Mijn zus werkt ook zo hard en Ruben kan ook buffelen.'

Laura: 'Maar mama werkte ook hard in huis.'

Silvia: 'Wij doen het nu allebei. We hebben heel gezellige huizen, maar we zijn ondertussen hard aan het werk.'

Laura: 'Mijn kinderen zeggen tegen mij ook: je bent er nooit. Maar dat is niet zo, hoor.'

Silvia: 'Ik vind dat je dat best een beetje serieus mag nemen.'

Laura: 'Ik ben wel veel weg, maar als ik er niet ben, is hun vader er. Mijn kinderen komen niks tekort, ze worden niet opgesloten bij vreemden.

'Ik heb er geen last van gehad dat mijn vader er vaak niet was. We hadden er soms meer last van als hij weer terugkwam, want dan hadden we het net heel gezellig met z'n drieën en moesten we weer een nieuwe balans zoeken. Ruben was nog niet geboren.'

Frans: 'Ik heb wel drie keer ons huis verbouwd, hoe kan ik dan nooit thuis zijn geweest?'

Laura: 'Het is geen aanval. Maar wie bracht en haalde ons naar de clubjes en naar vriendinnen? Dat deed mama toch allemaal?'

Anita: 'Ja.'

Laura: 'Ik ben niet zo'n leuke moeder als mijn moeder was.'

Anita: 'Ach, wat een onzin.'

Laura: 'Mijn moeder was geduldig en gezellig. Ik vind mezelf vaak een ongeduldige haaibaai.'

Silvia: 'Je vindt dat niet eens erg, volgens mij.'

Laura: 'Je bent zoals je bent. Ik zou wel een leukere moeder willen zijn, maar dat zit er gewoon niet in. Je hebt van die echt heel leuke moeders, zoals bij een gezin waar we vaak kwamen. Die hadden een moeder... de leukste moeder ter wereld. Altijd knutselen en spelletjes, altijd aandacht. Als we daar hadden gelogeerd, moesten wij echt wennen thuis. Want daar kregen we minder aandacht, andere aandacht.

'Je moet ook een beetje stevig in je schoenen komen te staan door je opvoeding, en dat staan wij allemaal wel. Dat komt doordat er niet continu op ons gelet werd en we het een beetje zelf moesten uitzoeken. Toen ik 6 was, zat ik op school in Monnickendam en daar moest ik zelf naar de overblijfclub lopen. Andere ouders vonden dat zielig voor mij, maar ik vond die vrijheid heerlijk. Dat moet wel bij het kind passen. Ik weet niet hoe mijn zus dat heeft ervaren.'

Silvia: 'Ik kijk heel erg naar wat mijn kinderen nodig hebben en ik denk dat mijn ouders dat minder hebben gedaan. Ik ben erg gevoelig en daar was eigenlijk niet zo veel aandacht voor. Het was altijd: kom op, stel je niet zo aan. Ik durf mezelf eigenlijk pas de laatste tien jaar echt te laten zien. Maar dat ligt ook aan mezelf. Als je jezelf niet laat zien, weten je ouders ook niet wat je nodig hebt. Ik heb nu pas ontdekt dat mijn moeder eigenlijk precies hetzelfde is. We zijn eigenlijk allebei een soort open zenuw. En nu kunnen we dat heel goed delen. Ik houd dat bij mijn eigen kinderen heel goed in de gaten. Ik wil dat ze het vertrouwen krijgen dat ze goed zijn zoals ze zijn.'

Laura: 'Je wijt het nu aan de opvoeding, maar je kunt ook met die gevoeligheid geboren zijn.'

Silvia: 'Dat zal allebei wel kloppen.'

Laura: 'Want ik heb geen commentaar op mijn opvoeding. Ik ben honderd procent tevreden.'

Ruben, hoe kijk jij terug op je opvoeding?

Ruben: 'Het was een heel warm nest.'

Laura: 'En hij had twee extra moeders, natuurlijk.'

Ruben: 'De eerste jaren van mijn leven woonden mijn zussen nog thuis, dat was helemaal gezellig. Ik ben wel geworteld in die liefde. Ik werd altijd erg aangemoedigd. Maar ik moest ook dingen doen waarin ik geen zin had.

'Ik was een dromerig en verlegen kind, dat niet veel wilde. Dus ik moest op voetbal, ik moest op tennis en ik moest mee naar de markt, dat soort dingen. Ik heb muziekles gehad vanaf mijn 6de, later ben ik het nog gaan studeren ook. Als kind weet je misschien nog niet wat je nodig hebt. Muziek vind ik nu zo essentieel voor de menselijke aard. Ik zou mijn eigen kinderen ook dwingen op muziekles te gaan.'

Laura: 'Ruben heeft in sommige opzichten een andere opvoeding gehad dan wij. Ik had ook wel op mijn 6de op pianoles gewild.'

Anita: 'Maar toen hadden we geen piano. En geen geld.'

Ruben: 'Er waren wel duidelijke grenzen. Ik moest altijd laten weten waar ik was.'

Laura: 'Als ik met mijn vader naar de bioscoop was, durfde ik nooit te vragen of ik iets mocht drinken.'

Anita: 'Waar kwam dat nou vandaan?'

Laura: 'Als we thuiskwamen met iets dat we hadden gekocht, zei mijn vader: had je dat nodig? Hij had een soort soberheid. Maar Ruben is in een andere tijd opgegroeid, die kreeg alles. Dat is ook leuk.'

Frans en Anita, wordt jullie manier van opvoeden zo goed samengevat?

Frans: 'Ik vind dat ze het mooi onder woorden brengen. We hebben hier eigenlijk nog nooit zo expliciet met elkaar over gesproken.'

Anita: 'Ik vind het ook wel ontroerend als ik hoor dat Laura honderd procent tevreden is, dan moet ik zo'n beetje mijn tranen wegslikken. 'En Sil, over jouw onzekerheid, daar wil ik nog wel een keertje met je over doorpraten. Want jij was eigenlijk altijd de moedigste van jullie tweeën. Als we in een restaurant zaten en Laura moest naar de wc, dan durfde ze niet in haar eentje en moest jij mee. Zo heb je je gevoeligheid een beetje gemaskeerd.'

Silvia: 'Als je bang bent, moet je altijd moedig zijn. Het is niet zo dat ik jullie verwijt dat jullie dat niet hebben gezien. Maar ik heb wel een paar dingen geleerd die ik bij mijn eigen kinderen kan gebruiken.'

Begonnen jullie aan de opvoeding met een plan?

Frans: 'Nee, dat geloof ik niet.'

Laura: 'Jullie hebben toch weleens mijn neus dichtgeknepen, om eten naar binnen te proppen?'

Silvia: 'Nu komen de verhalen, hoor.'

Frans: 'Dat werd bij mij vroeger ook gedaan.'

Anita: 'Maar ik verbood het hem!'

Laura: 'Ik vind het heel normaal dat je denkt: een kind moet gewoon eten. Maar Ruben hoefde later nooit zijn bord leeg te eten. Dan vroeg ik aan mijn moeder: waarom prop je het niet in zijn mond? Dan zei mama: dat hebben we bij jou gedaan, maar het heeft niet gewerkt.'

Silvia: 'Als je kijkt wat van generatie op generatie wordt doorgegeven, is het voor mij verhelderend geweest me te verdiepen in de jeugd van mijn ouders. Als je zo'n jeugd hebt gehad, vlak na de oorlog, en je kunt het zo veel beter doen dan je eigen ouders...'

Frans: 'Wij wisten in ieder geval dat we het niet zo wilden doen als onze eigen ouders. Anita en ik hadden het niet zo leuk thuis. Ik vond de waarden die mijn ouders wilden overbrengen helemaal niks. Het waren socialisten.'

Silvia: 'Gemeenschapsmensen.'

Frans: 'Er was altijd familie over de vloer, of mensen van de kaartclub. Ik begreep niet wat die mensen in mijn ouders zagen, want ik vond mijn ouders helemaal niet leuk. Ik heb me altijd behoorlijk afgesloten voor mijn ouders. Ik ging gewoon mijn eigen gang. Mijn ouders waren opdringerig, met alles. Ik wilde absoluut niet zo opdringerig zijn tegen mijn kin deren.'

Anita: 'Ik heb altijd gevoeld dat de band die Frans en ik hebben, is ontstaan door de jeugd die we allebei hebben gehad. Frans met zijn opdringerige ouders die hem in allerlei richtingen wilden hebben, en ik met mijn ouders. Achteraf gesproken ben ik eigenlijk totaal verwaarloosd.

'Mijn ouders hadden een heel slecht huwelijk. Het was altijd vechten en narigheid. Ik ging daaronder gebukt. Ik had het geluk dat ik al jong een baan kreeg bij couturesalon Theresia, met twee heel beschaafde types als bazen. Die mensen heb ik als voorbeeld genomen. Zij hadden kleine kinderen, ik zag bij hen hoe leuk dat kon zijn. Ik dacht: als ik zelf kinderen heb, ga ik heel lief zijn voor ze.'

Silvia: 'Dat jij zegt dat je vooral lief wilde zijn, en Frans zegt dat hij er niet te dicht op wilde zitten. Dat is de kern, denk ik. Je kunt wel allemaal ideeën ontwikkelen over grenzen stellen en hoe een kind zich moet gedragen, maar dat is zo verstandelijk. Geef een kind vooral veel liefde. Dan kun je eigenlijk niks verkeerd doen.'

Zijn Frans en Anita als opa en oma anders dan als ouders?

Laura: 'Ik vind papa een gezellige opa. Als vader was je afweziger. Je was er wel, maar met je hoofd ergens anders.'

Frans: 'Dat kan ik niet zo goed bekijken. Het was altijd een struggle for life. Ik had geen vaste baan, ik moest veel investeren in het werk om überhaupt het hoofd boven water te houden.'

Laura: 'Ik herinner me dat we op vakantie waren en dat papa een week niks zei. Tot mama zei: als je niet nu wat gaat zeggen, gaan we terug naar huis.'

Ruben: 'Dat herken ik. Wij gingen elke week naar de kaasboer varen en dan zei jij eigenlijk nooit wat. We waren wel samen, maar toch ook weer niet.'

Frans: 'Ik ben me er niet bewust van. Maar ik heb die klacht vaker gehad.'

Ruben: 'Ik had ook vaak het gevoel dat ik werd geïnterviewd door jou aan tafel. Alsof ik een onderwerp was van een film. Ik denk dat je veel stil was omdat je aan je werk dacht, maar ook omdat je geen zin had in gemeenplaatsen of koetjes en kalfjes.'

Frans: 'Ik heb daar moeite mee, met koetjes en kalfjes. En ik ben iemand die liever vragen stelt dan antwoorden geeft.'

Silvia: 'We zijn niet zo van de prietpraat. Maar wat ik belangrijk vind om te zeggen, is dat we er altijd zijn in noodgevallen. Ik heb een paar keer liefdesverdriet gehad, zelfs een keer in Frankrijk, en dan stapten mijn ouders meteen in de auto.'

Frans: 'Wordt dit niet allemaal veel te positief?'

Laura: 'Te positief? Dat gevoel heb ik helemaal niet.'

Frans: 'Het komt toch idyllisch over allemaal.'

Laura: 'Maar als je het mijn kinderen zou vragen, dan hebben ze wel commentaar op mij. Dat ik zo streng ben, dat ze niks mogen.'

Anita: 'Daar geloof ik niks van. Ze zijn dol op je.'

Silvia: 'Ik heb het mijn zoons vanochtend nog even gevraagd. De ene zei: de opvoeding is mislukt. Maar dat was een grap. De ander was heel positief.'

Laura: 'Ik vraag mijn kinderen weleens, zou je liever bij Sil zijn opgegroeid? Omdat zij wel commentaar heeft gehad op mijn opvoeding. Dan zeggen ze: nee, alsjeblieft niet!'

Silvia: 'O? Waarom niet?'

Laura: 'Kinderen vinden het toch fijn om in hun eigen gezin op te groeien. Tenzij het er echt heel erg is, zoals bij Frans en Anita. Maar anders zijn we terug bij: warmte, een bed, en ouders die het goed met elkaar kunnen vinden. Dan heb je al heel veel.'

Frans: 'Het is ook wel idyllisch eigenlijk zoals wij leven, hier allemaal rondom dit plein. We gaan ook allemaal samen op vakantie.'

Laura: 'Mijn zoon gaat hier elke dag even langs, dus wat hij thuis niet krijgt, krijgt hij bij opa en oma.'

Frans: 'Lekker even mopperen over z'n moeder.'

_{NCRV 2doc: Opvoeden 19 jaar later. Vanavond, NPO 2, 23.00uur.}