Fort Europa: theatermakers ontdekken ons werelddeel als sexy onderwerp

‘Vraag: Wat zou je missen als je Europa moest verlaten?

Antwoord: Schopenhauer en Parmaham.’

Dit citaat komt uit het toneelstuk Fort Europa van de Vlaamse schrijver Tom Lanoye, uit 2005, en dat in regie van Johan Simons in première ging in een treinstation in Wenen en later in de wachtkamer van de Sociale Dienst in Utrecht. Het is een stuk waarin ‘Europa’ failliet wordt verklaard; de inwoners maken dat ze wegkomen. Heel anders dus dan waaraan we nu denken bij de term Fort Europa, namelijk: grenzen dicht voor vluchtelingen, illegalen uitzetten. In Lanoyes Fort Europa hebben de Europeanen zélf er zo’n zooitje van gemaakt (honderd miljoen doden alleen al in de 20ste eeuw) dat zij hun Avondland willen of moeten ontvluchten.

Nu wordt het stuk opnieuw gespeeld, dit keer door Matzer Theaterproducties in Den Bosch, in regie van Michiel de Regt. Het sluit aan bij een trend onder theatermakers: het thema ‘Europa’. Vorige maand speelde het Noord Nederlands Toneel de voorstelling I am Europe – montagetheater gemaakt door acteurs uit zes Europese landen, in regie van de Duitse theatermaker Falk Richter. Eerder al zagen we Joan Nederlof bij Mugmetdegoudentand in De Eurocommissaris en speelde Nineties Productions de voorstelling Merkel, over ‘Mutti Europa’ Angela Merkel. Deze week vindt bovendien in het Amsterdamse theater Bellevue het festival EuropaTralala plaats, met voorstellingen over en uit Europa.

Maar is Europa niet een te saai onderwerp voor het theater? Kun je dat nog sexy maken?

‘Het antwoord is: ja, en ja’, zegt Michiel de Regt, regisseur van Fort Europa. ‘Toen Tom Lanoye Fort Europa in 2005 schreef, speelde zijn stuk zich af in het toekomstige Europa van 2020. Nu we daar zijn aanbeland, kunnen we constateren dat hij een vooruitziende blik had. Fort Europa gaat over de naderende ondergang van ons continent, dat we met zijn allen hebben verkwanseld. Dus we moeten ruimte maken voor De Nieuwe Mens, die het beter doet dan wij. Maar wie is dat? Zijn dat de vluchtelingen uit Noord-Afrika die naar ons toekomen, of gaan we die nieuwe mens zelf ontwikkelen? In het stuk zit ook een stamcelbioloog die daar een hele monoloog over houdt: hoe creëren we de nieuwe, artificiële mens.’

Verzameling

Fort Europa is geen keurig toneelstuk met een strakke verhaallijn, maar een verzameling personages en monologen over Europa en zijn geschiedenis. Een biochemicus doet verslag van een stamcelonderzoek, een ondernemer vertegenwoordigt het kapitalisme, een Belgische soldaat bezingt het eeuwige failliet van zijn land, een chassidische Jood kijkt terug op de grootste wond van de 20ste eeuw, de holocaust.

De Regt: ‘Interessant is dat Lanoye eigenlijk zegt: laat ze maar komen, de vluchtelingen in hun bootjes, om hier de boel over te nemen. Of laat de nieuwe mens het maar proberen. De jonge Greta Thunberg zegt eigenlijk hetzelfde: júllie hebben het verknald, wíj zitten ermee.’

Voor het maken van zijn Fort Europa heeft De Regt naar jonge acteurs gezocht. Ze zijn allemaal tussen de 20 en 28 jaar, nog op de theaterschool of daar net vanaf. ‘Het is mijn bedoeling die jonge groep te koppelen aan dat archaïsche continent. En het wordt een nogal vormelijke, strakke voorstelling. Dat is sexy, ja.’

Deze week wordt in Theater Bellevue het festival Europatralala bezocht door vijf theatergroepen uit vijf landen: Nederland, Roemenië, Letland, Portugal en Italië. ‘Toen ik in 2015 De Eurocommissaris maakte was Europa nauwelijks een onderwerp in de kranten’, aldus Joan Nederlof van Mugmetdegoudentand, ‘hooguit las je iets op pagina 6. Intussen is Europa een groot onderwerp, natuurlijk ook vanwege de Brexit.’ Nederlof is intensief bezig geweest theatergroepen over te halen een voorstelling over Europa te maken. Ze wilde de discussie over Europa niet alleen aan politici en beleidsmakers overlaten, maar ook de stem van theatermakers laten horen. ‘Ter voorbereiding ben ik een cursus Europese studies bij de LOI gaan volgen, als een zoektocht om dit onderwerp voor het theater aantrekkelijk te maken.

‘We gaan alle vijf de voorstellingen van het festival ook in elkaars land spelen. Aan ons de taak Europa aantrekkelijker te maken.’