Filosoof De Mul schreef een gids die uitdaagt om mee te reizen ★★★★☆

Er lijkt in ons land een nieuw literair genre te ontstaan: het filosofische reisverhaal of, om het populair te zeggen, het groot wijsgerig vakantieboek. Filosofen laten hierin hun reflectie los op de verschijnselen van toerisme en kosmopolitisme. Daarnaast gaan ze ook zelf op reis en doen daar verslag van.

Een van de grondleggers van het genre bij ons was Ton Lemaire. In zijn klassieke Filosofie van het landschap uit 1970 presenteerde hij al ‘een kleine filosofie van het bruin worden’. Die eindigde nog enigszins positief met de conclusie dat de bruine kleur verraadde dat er ‘hoe zwak en pover ook, een soort mystieke vereniging heeft plaats gevonden tussen de mens en zijn wereld’. Toen Lemaire zo’n twee decennia later in Wandelenderwijs zijn eigen favoriete manier van reizen beschreef, was hij al veel kritischer geworden over het gegroeide massatoerisme. Maar ook met dit boek werd hij een voorloper (dit woord is hier passend) van bijvoorbeeld de massale pelgrimage naar Santiago de Compostella als onderdeel van het huidige toerisme. De filosofische toon over het toeristische reizen is sindsdien kritischer geworden. Om nog één belangrijke titel te noemen, Het ware leven is elders van Ruud Welten, hekelt de rusteloze jacht van de reiziger op ervaringen die steeds uniek en authentiek moeten zijn.

Het recente Breng mij die horizon! van de Rotterdamse filosoof Jos de Mul verbindt de twee aspecten van het wijsgerig reisverhaal. Hij gaat zelf op pad, dit keer met de fiets, maar reflecteert daarnaast vooral op de gebieden waar hij als gasthoogleraar of conferentiebezoeker verblijft. Vergeleken met zijn voorgangers is zijn toon eerder informatief dan kritisch. Hij kijkt geëngageerd rond, maar heeft daarbij – ik herken de filosofische houding –meestal ook een boek in de hand. Dit leidt tot een mengeling van interessante informatie en filosofische bespiegelingen.

Sommige artikelen uit Breng mij die horizon! zijn eerder in kranten en tijdschriften verschenen. Ze worden nu ingeleid en ingekaderd door een waardevolle beschouwing over provincialisme. De Mul signaleert hier de gevaarlijke nazistische ondertonen van het loflied op het landschap uit de provincie dat Heidegger houdt. De grote Duitse denker viel daarbij kosmopolieten aan als ontwortelde ‘beschavingsapen’. De Mul schaamt zich er allerminst voor dat hij zo’n soort aap is.

Maar als interculturalistische kosmopoliet erkent hij toch ook dat iedere reiziger gekenmerkt blijft door zekere vooroordelen uit de provincie. Zijn eigen biografie, die uitgebreid aan bod komt, wordt gekenmerkt door de spanning tussen zijn Zeeuwse geboortegrond en de wijde wereld die blijft lonken. Zo wordt de lezer uitgedaagd om mee te trekken, naar Duitsland en Slovenië in Europa, maar vooral ook naar Indonesië en China. Wie deze zomer een van de bestemmingen bezoekt die De Mul bespreekt, heeft aan Breng mij die horizon een interessante extra reisgids. Maar ook de thuisblijvers kunnen zich met dit boek een filosofische kosmopoliet wanen.